С целью формирования у детей дошкольного возраста представлений об Беларуси, историко - культурных достопримечательностях Беларуси, родном крае и духовных ценностях предков, сохранения и популяризации историко-культурного наследия, гражданско-патриотического воспитания, предлагаем вашему вниманию три комплекса интерактивных упражнений, состоящих из 23 заданий, разработанных в электронном приложении LearningApps.org.
.jpg)
Паважаные бацькі! Далучаючы дзяцей да багацця беларускай мовы, фарміруючы каштоўнасныя адносіны да яе, прапануем вам разам з дзецьмі паглядзець мультфільмы на беларускай мове. Прыемнага прагляду!
«Гаварун»: навучаем з дапамогай мультфілмаў
«Свiнка Пэпа»
2. "Буся" - чытанка-маляванка для дашкольнікаў
3. Беларуская палiчка- беларуская электронная бiблiятэка
4. Казкі беларускія. Пры
5 Чытанка для дзiцячага садка
О блокадном Ленинграде
Алёша, его мама и папа жили в Ленинграде. В тот жаркий летний день они все вместе пришли в зоопарк. Алёша ел мороженное и ходил от клетки к клетке, рассматривая слонов, жирафов, обезьян... Вдруг по радио объявили: «Началась война». С этой минуты изменилась жизнь каждого человека.
Папа Алёши работал водителем и вскоре ушел на фронт воевать с фашистами. Он стал танкистом.
Через 2 месяца после начала войны немцы окружили город Ленинград. Они хотели, чтобы ленинградцы сдались, и каждый день бомбили город. Вскоре в магазинах совсем не осталось еды. Начался голод, а с наступлением зимы еще и холод. Но истощенные люди всё равно продолжали работать. Мама Алёши целыми днями стояла у станка на заводе, изготавливая пули, снаряды и бомбы. Алёша ходил в детский сад. Там детей кормили жидкими кашами на воде и супами, в которых плавали несколько кусочков картошки. Когда начиналась бомбежка, детей уводили в темный подвал. Дети сидели, тесно прижавшись друг к другу, и слушали, как наверху ухают бомбы.
Ленинградцы в день получали маленький кусочек хлеб. За водой ходили к реке и от туда таскали тяжелые, полные воды ведра. Чтобы согреться, топили печки и сжигали в них книжки, стулья, старую обувь, тряпки.
Почти три года провели люди в блокадном Ленинграде. Но не сдались!
Алёша сейчас уже старый человек – Алексей Николаевич. И каждый день он приходит к памятнику Победы, чтобы поклониться тем, кто погиб во время войны.
О мальчике Тишке и отряде немцев
У мальчика Тишки была большая семья: мама, папа и три старших брата. Деревня, в которой они жили, располагалась недалеко от границы. Когда немецкие солдаты напали на нашу страну, Тишке было всего 10 лет.
На второй день войны немцы уже ворвались в их деревню. Они выбрали самых крепких мужчин и женщин и отправили их к себе в Германию на работы. Среди них была и мама Тишки. А сами пошли дальше – завоевывать наши земли.
Папа Тишки, его братья, Тишка и другие мужчины деревни ушли в лес и стали партизанами. Почти каждый партизаны то подрывали немецкие поезда, то перерезали телефонные провода, то раздобывали важные документы, то захватывали в плен немецкого офицера, то выгоняли из деревни немцев.
А для Тишки тоже была работа. Он ходил по деревням и высматривал, сколько у немцев пушек, танков и солдат. Потом возвращался обратно в лес и докладывал командиру. Однажды в одной из деревень Тишку поймали два немецких солдата. Тишка сказал, что идет к бабушке, но немцы ему не поверили: «Ты знаешь, где партизаны! Отведи нас к ним!».
Тишка согласился и повел за собой большой немецкий отряд. Только шел он не к партизанам, а совершенно в противоположную сторону, к огромному топкому болоту. Болото было покрыто снегом и казалось огромным полем. Тишка шёл через болото только по одной ему известной невидимой тропинке. Немцы же, следовавшие за ним, проваливались в темную жижу. Так один мальчик уничтожил весь немецкий отряд.
Список книг о войне для старших дошкольников (5-7 лет)
- Алексеев С. Наташка. Три приятеля с Волхонки. Геннадий Сталинградович. Семь потов. Праздничный обед. Таня Савичева. Шуба. "Данке шён". "Мутти!" Бронзой поднялся в небо. Три автомата.
- Балл Г. Зелёная шишка.
- Баруздин С. Шел по улице солдат. (маленькие зарисовки об истории Советской армии)
- Богданов Н. Иван Тигров. Солдатская каша (в кн. "О смелых и умелых"). (О жизни и подвигах мальчиков и девочек, оказавшихся на фронте и во вражеском тылу)
- Георгиевская С. Галина мама.(В небольшой повести для малышей рассказывается о воинской доблести)
- Герман Ю. Вот как это было. (Повесть написана от имени маленького героя Мишки, который описывает войну и блокаду.)
- Драгунский В. Арбузный переулок. (Отец рассказывает Дениске о своем голодном военном детстве.)
- Жариков А. Смелые ребята. Максим в отряде. Юнбат Иванов.
- Иванов А. Как Андрейка на фронт бегал.
- Кассиль Л. Рассказ об отсутствующем. У классной доски. Обыкновенные ребята. Твои защитники.
- Лавренев Б. Разведчик Вихров.
- Лободин М. Кусочек блокадного хлеба.
- Минчковский A. Гвардии Ион. (в кн. "Про других и про себя".)
- Митяев А. Носов и Назе. (в кн. "Письмо с фронта".)
- Нижний Л. Золотые руки. (О ребятах, в трудные годы войны вставших к станкам)
- Орлов О. Юнга Лялин. (в кн. "Глобус адмирала".)
- Осеева В. Андрейка. (О семилетнем Андрейке, помогающем матери в тяжелые военные годы)
- Панова В. Сергей Иванович и Таня.
- Пантелеев А. Главный инженер.
- Паустовский К. Стальное колечко.(Сказка о девочке и волшебном колечке, которое подарил ей боец.)
- Платонов А. Никита.(О том, как отец пятилетнего Никиты наконец-то вернулся с войны домой.)
- Туричин И. Сердце солдата. Защитники. Земляника. Сапоги. Маришкина пушка.
- Федоренко П. Компас Павлика Рыбакова.
- Ходза Н. Надо спасать детей! Детей увозят в тыл. (в кн. "Дорога жизни".)
- Шишов А. Лесная девочка. (О судьбе маленькой девочки Тани, внучки старого партизана, в годы войны.)
Белорусские народные песенки и потешки. "Сонейка-сонца", "Мышка, мышка, дзе была?", "Гого-гого, гусачок", "Верабейчык", "Белабока-сарока", "Трах-бах-тарабах", "Божая кароўка", "Чэ-чэ, чэ-чэ, сарока", "Люлi-люлi, люляшу", "Ай, люлi-люлi-люлечкi", "Iшла каза", "Люлi-люлi-маленькi", "Ходзiць певень па капусце", "Люляю-люляю", "А ты, коцiнька-каток", "Апсiк, апсiк, каточак", "Кую, кую ножку", "Гушкi, гушкi, гушкi", "Сарока-варона", "Чыкi-чыкi, сарока", "А ты, каток шэры", "Люлi-люлi-люлечкi", "Люлi-люлi-люлi", "Кукарэку, певунок", "Не хадзi, коцiк", "У куце сядзiць мядзведзь", "Ладкi-ладком", "Ладу, ладу, ладкi", "Баю-баiнку, баю", "А курачка-рабушачка", "Сядзiць мядзведзь на калодзе", "Бычок", "Iграў я на дудцы", "Сядзiць сыч на капе", "Вожык", "Iдзi, iдзi, дожджык", "Горкай, горкай, горачкай".
Белорусские народные песенки и потешки. "Iграў я на дудцы", "Ой, бычок, мой бысенька", "Кукарэку, певунок", "Вожык", "Ягорачка", "Кую, кую ножку", "Ласачка".
Белорусские народные сказки. "Курачка-Рабка", "Былiнка i верабей", "Зайкава хатка", "Каза-манюка", "Пчала i муха", "Муха-пяюха", "Коцiк, пеўнiк i лiсiца".
Произведения белорусских поэтов. Т.Кляшторная. "Ветлiвыя словы", "Шпак", "Дожджык", "Паўцякалi цацкi", "Не сквапная"; В.Рабкевiч. "Едзе восень"; С.Сокалаў-Воюш. "Блакiт нябёс", "Алоўкi", "Елка"; А.Дзеружынскi. "Пралеска"; А.Прохараў. "За адвагу"; Я.Колас. "Сонца грэе, прыпякае", "Храбры певень"; Я.Купала. "Лiстапад"; Я.Журба. "Першыя сняжынкi", "Дзед Мароз"; З.Бядуля. "Мае забавы"; М.Хведаровiч. "Свецiць, як сонца, ад самай калыскi"; Л.Пранчак. "Завiруха"; Э.Агняцвет. "Маме"; А.Бадак. "Мышка", "Беларусачка"; С.Грахоўскi. "Сонечная сцежка"; А.Грачанiкаў. "Сон"; Л.Рашкоўскi. "Я хачу салдатам стаць"; К.Цвiрка. "Коцiкi"; В.Лукша. "Вясёлка"; Я.Жабко. "Залаты праменьчык".
Произведения белорусских писателей. У.Юрэвiч. "Бярозчыны валёнкi"; А.Кобец-Фiлiмонава. "Сем мастакоў"; Я.Брыль. "Жыў-быў вожык".
Белорусские народные песенки и потешки. "Iграў я на дудцы", "Ой, бычок, мой бысенька", "Кукарэку, певунок", "Вожык", "Ягорачка", "Кую, кую ножку", "Ласачка".
Белорусские народные сказки. "Курачка-Рабка", "Былiнка i верабей", "Зайкава хатка", "Каза-манюка", "Пчала i муха", "Муха-пяюха", "Коцiк, пеўнiк i лiсiца", "Пшанiчны каласок", "Пiлiпка-сынок", "Сынок-з-кулачок", "Каток - Залаты лабок", "Як курачка пеўнiка ратавала".
Произведения белорусских поэтов. Т.Кляшторная. "Ветлiвыя словы", "Шпак", "Дожджык", "Паўцякалi цацкi", "Не сквапная", "Сукенка раскажа"; В.Вiтка. "Пiла"; В.Рабкевiч. "Едзе восень"; С.Сокалаў-Воюш. "Блакiт нябёс", "Возера лясное", "Замак", "Змей", "Алоўкi", "Елка", "Навагодняя песня"; А.Лойка. "Кураняты"; Г.Iванова. "Я будую дом з пяску"; А.Дзеружынскi. "Пралеска", "Бусел i хлопчык"; А.Прохараў. "За адвагу", "Мурашыная святлiца"; I.Муравейка. "Адмарозiў лапкi", "Шалтай-Балтай"; С.Новiк-Пяюн. "Верабейчыкi", "Над калыскай"; В.Лукша. "Вясёлка"; Я.Купала. "Лiстапад"; Я.Журба. "Першыя сняжынкi", "Дзед Мароз", "Восень", "Коцiк", "Вавёрка", "Пчолка"; З.Бядуля. "Мае забавы"; М.Хведаровiч. "Свецiць, як сонца, ад самай калыскi"; Л.Пранчак. "Завiруха"; Э.Агняцвет. "Зямля з блакiтнымi вачамi", "Маме"; А.Бадак. "Мышка", "Беларусачка", "Зайчаняткi"; Д.Бiчэль-Загнетава. "Радзiма"; С.Грахоўскi. "Сонечная сцежка", "Наш май", "Сунiчкi"; Л.Рашкоўскi. "Я хачу салдатам стаць"; Л.Дайнека. "У вясновым лесе"; А.Грачанiкаў. "Сон"; Я.Колас. "На рэчцы зiмой", "Дзед госць", "Зiма", "Песня аб вясне", "Сонца грэе, прыпякае", "Храбры певень"; У.Дубоўка. "Пра дзеда i ўнука"; В.Жуковiч. "Калядная вячэра"; П.Прыходзька. "Сiненькiя вочы"; М.Танк. "Галiнка i верабей", "Ехаў казачнiк Бай"; А.Русак. "Мой край"; А.Ставер. "Як зроблены цацкi?"; Н.Тулупава. "Сыражуйкi"; Р.Барадулiн. "Ната маму любiць надта", "Ай! Не буду! Не хачу!"; Ю.Свiрка. "Сёння ў нашай мамы свята", "Бабулiны казкi"; Л.Дранько-Майсюк. "Пра добрую мышку i мудрую кошку"; В.Iпатава. "Янка-запытанка"; С.Шушкевiч. "Пайшоў коўзацца каток", "Цяжка жабцы жыць без хаткi", "Нашы сябры"; А.Якiмовiч. "Звяры нашых лясоў"; А.Бялевiч. "У лесе"; Э.Валасевiч. "Сама"; В.Вярба. "Матулiны рукi".
Произведения белорусских писателей. I.Бурсаў. "Страшная казка пра страшнага звера"; В.Хомчанка. "Яблык", "Яшава рукавiчка"; У.Юрэвiч. "Пацалунак асвы", "Бярозчыны валёнкi"; В.Вiтка. "Натальчына сямейка"; А.Кобец-Фiлiмонава. "Сем мастакоў"; Я.Брыль. "Жыў-быў вожык"; Б.Сачанка. "Насцечка"; I.Шуцько. "Смелая ўнучка".
Белорусские народные сказки. "Пра быка i яго сяброў", "Жаронцы", "Лёгкi хлеб", "Не сiлай, а розумам", "Лiсiца-хiтрыца", "Як кот звяроў напалохаў", "Селянiн, мядзведзь i лiсiца", "Верабей i мыш", "Кот Максiм", "Гарошак".
Произведения белорусских поэтов. Э.Агняцвет. "Саўка за сталом", "Зямля з блакiтнымi вачамi", "Хто пачынае дзень?"; М.Багдановiч. "Зiмой"; Д.Бiчэль-Загнетава. "Белая Русь"; Р.Барадулiн. "Загадкi на градках", "Жарт"; А.Вольскi. "Дзецi", "Радзiма"; В.Вярба. "Пралеска"; В.Вiтка. "Жаўна", "Бусел", "Вавёрчына гора"; С.Грахоўскi. "Сонечная сцежка"; А.Грачанiкаў. "Развiтанне"; У.Дубоўка. "Як сiнячок да сонца лётаў"; Н.Игнатенко. "История про Варю и Дубовенка", "Сказка про Тимку и Кузьку"; В.Iпатава. "Як ён завецца?"; А.Мiнкiн. "Агнявiк"; I.Муравейка. "Акраец хлеба"; С.Новiк-Пяюн. "Ночка", "Пурга"; Я.Колас. "Першы гром", "Вясна" (урывак), "Ранiца вясною", "Канец лета", "На лузе", "Адлёт жураўлёў"; Я.Купала. "Хлопчык i лётчык", "Бай"; С.Шушкевiч. "Нашы сябры", "Пракалоў камарык ножку"; М.Хведаровiч. "Дарагое iмя"; М.Танк. "Жук i слiмак", "Хлеб"; П.Панчанка. "Месяцы года"; К.Цвiрка. "Коцiкi"; Н.Галiноўская. "Будзь уважлiвы, пешаход"; В.Жуковiч. "Незаменнае"; Я.Жабко. "Бабулiна крынiчка".
Произведения белорусских писателей. Цётка. "Журавель i чапля"; З.Бядуля. "Скарб"; В.Вiтка. "Страшная казка"; У.Галубок. "Гонар"; В.Хомчанка. "Бiлеты ў цырк"; А.Дудараў. "Сiнявочка"; А.Кобец-Фiлiмонава. "Дзiвосны лядзяш"; К.Калiна. "Зiмовы дуб", "Кампот", "Сакавiк i яго сёстры", "Красавiк", "Лiпень", "Жнiвень", "Верасень", "Кастрычнiк"; М.Гамолка. "Васiлёва бярозка"; У.Ягоўдзiк. "Бусел", "Вожык", "Заяц".
Конспект занятия по образовательной области «Ребенок и общество»
«Знакомство с государственными символами
Республики Беларусь»
Программное содержание:
1. Расширять знания воспитанников о Республике Беларусь.
2. Познакомить с государственными символами Республики Беларусь.
3. Обогащение словаря детей: президент, хлеб-соль, каравай, кокошник.
Оборудование: обруч, каравай хлеба, белорусские костюмы для детей, рушник, презентация с рассказом о Республике Беларусь, видеоматериалы.
Ход занятия
Воспитатель: Ребята, сегодня я приглашаю вас в необычное путешествие. Прежде чем мы отправимся в путешествие, я приглашаю вас изобразить ручеек, текущий через обруч.
(Дети идут змейкой, пролезают сквозь обруч и встают около стульчиков. Во время игры — на экране видео о Республике Беларусь.)
(На слайде — девочка и мальчик, одетые в национальные белорусские костюмы с хлебом-солью на рушнике.)
(Воспитатель предлагает детям подойти к столу и найти предметы, которые есть на слайде. Дети находят каравай хлеба, соль, рушник.)
Воспитатель: Молодцы, ребята! Это каравай хлеба. Именно так встречают гостей в нашей стране — хлебом-солью. Хлеб — символ нашего дружелюбия перед всеми народами.
Республика Беларусь — большая страна. Назовите ее столицу? (Минск.)
Воспитатель: Правильно. Главный город Республики Беларусь — Минск. В Минске работает правительство вместе с Президентом Республики Беларусь Александром Григорьевичем Лукашенко. (Слайд презентации.)
Как у любой суверенной страны (независимой) у нее есть государственные символы. Назовите их. (Гимн, герб, флаг.)
Дидактическая игра «Определи герб и флаг Республики Беларусь»
Дети делятся на подгруппы. Каждой раздаются карточки с изображениями гербов и флагов разных стран. Дается задание определить герб и флаг Республики Беларусь и назвать их отличительные признаки.
— Где поднимается и устанавливается Государственный флаг Республики Беларусь? (На правительственных зданиях — постоянно, административных зданиях, на площадях, улицах — во время праздников, в том числе спортивных; на различных церемониях (например, во время проведения Дня знаний в школе, награждениях победителей, спортивных соревнованиях и т.д.).
(Слайд с изображением Государственного герба Республики Беларусь.)
Воспитатель: Внимательно рассмотрите все детали, все части герба. Что вы видите? (Ответы детей.)
Воспитатель: На гербе мы видим изображение зеленого контура территории Республики Беларусь, какой она запечатлена на географической карте. Зеленый контур — в золотых лучах восходящего солнца. Это обозначает, что все свои помыслы граждане Республики Беларусь устремляют к своей Родине — это наша земля, нам чужой не нужно, но и своей мы не отдадим ни пяди.
Венок колосьев — это символ нашего богатства, залог трудовой удачи в будущем.
Клевер — это символ связи с миром животных (лошадью, овцой, коровой), для которых это растение — лучший корм.
Из льна изготавливались и изготавливаются красивые и прочные ткани.
Ниже контура границ Республики Беларусь помещен земной шар с восходящим над ним солнцем и золотыми лучами. Земной шар — это знак того, что Республика Беларусь воспринимает все народы Земли как равноправных друзей и партнеров, готова с ними дружить и торговать, обмениваться изделиями и знаниями. Земля в лучах солнца — вера в вечность жизни.
Пятиконечная звезда — знак мужества и высоких помыслов. Знаете ли вы, когда приходилось белорусскому народу проявлять мужество? Да, во время многочисленных войн с различными чужеземными захватчиками.
(Слайд с изображением Государственных герба
и флага Республики Беларусь.)
1-й ребенок.
Вот герб и флаг — земли сиянье.
Вся жизнь народа в них отражена:
Венок колосьев, клевер луга
И голубые цветки льна…
2-й ребенок.
Весь шар земной в колосьях слился,
И солнце яркое сияет над землей.
Народ родной для всех народов
Дарит желанный мир и сладостный покой.
3-й ребенок.
Земля любимой, древней Беларуси
Сплетает дружбой нити всех людей.
И равенство народов мира
Торжественно провозглашает всем.
Воспитатель: Герб может многое рассказать о белорусах: это миролюбивые люди-труженики, но одновременно они готовы встать на защиту своей земли и независимости.
(Подвижная игра «Пастух и волк». После игры дети садятся на стульчики.
Входят дети, одетые в национальные белорусские костюмы.)
Воспитатель: Что это за костюмы? (Ответы детей)
Воспитатель: Это белорусские национальные костюмы. Посмотрите, какие они красивые. Расскажите, из чего они состоят. (Ответы детей. Педагог помогает в случае затруднения.) (У девочки — юбка с кофточкой, жакет, передник. На голове — кокошник. У мальчика — рубашка, светлые штаны, жилет. На ногах — лапти.)
Ребята, а что такое кокошник? Что напоминает вам узор кокошника? (Белорусский орнамент.)
На каком элементе одежды вы можете еще увидеть белорусский орнамент? (На переднике.)
Воспитатель: Я предлагаю вам сейчас самим стать художниками и украсить узорами белорусский костюм.
(Дети вместе с гостями расписывают узорами белорусский национальный костюм.)
«Природные символы Беларуси»
Цель: формирование представлений о природных символах Беларуси, развитие памяти, речи, внимания, мелкой моторики рук.
Материалы: карточки с изображением природных символов Беларуси.
В игре могут участвовать дети в возрасте 5-7 лет, в количестве 4-6 человек. Для игры детей можно разделить на 2 команды: чья команда быстрее выполнит задание.
Ход игры: из предложенных карточек необходимо выбрать те, на которых изображены природные символы Беларуси.
Интерактивная игра
"Символы Республики Беларусь"
Интерактивная игра "Беларусь замковая"
Интерактивная игра
"Ці ведаеш ты мову беларускую?"
Зямля з блакiтнымi вачамi -
Раздолле рэчак i лугоў!
Тут называюць Васiлькамi
На Беларусi хлапчукоў,
Звiняць крынiцы, як цымбалы,
Сцяжынкi свецяць у лясах.
Палі, узгоркi, перавалы -
Прасторны шлях, далёкi шлях!
Краiна славы партызанскай,
Краіна міру i даброт!
Ты - наша гордасць,
Наша казка,
Як сонца, шчодры твой народ.
Твае сыны,
Твае унукі,
Мы любiм гул тваiх бароў.
І рэкi цягнуцца, як рукi,
Да цёплых, верных рук сяброў.
Эдзі Агняцвет
Пётр Клімук
Пётр Клімук, першы беларускі касманаўт, вучоны ў галіне тэхнічных навук, двойчы Герой Савецкага Саюза. Нарадзіўся ў в. Камароўка Брэсцкага р-на ў 1942 годзе. Ажыццявіў тры палёты ў складзе экіпажаў касмічных караблёў і арбітальных комплексаў, правёў у космасе 78,76 сутак.
Уладзімір Кавалёнак
Уладзімір Кавалёнак, беларускі касманаўт, вучоны ў галіне ваенных навук, двойчы Герой Савецкага Саюза. Нарадзіўся ў в. Белае Мінскай вобласці ў 1942 годзе. Ажыццявіў тры палёты ў космас у якасці камандзіра экіпажа, правёў у космасе 216,38 сутак, у тым ліку ў адкрытым космасе 2,3 гадзіны.
Алег Навіцкі
Першы беларускі касманаўт, які ўзначаліў у 2013 годзе экіпаж 34-й міжнароднай экспедыцыі на МКС. Алег Навіцкі нарадзіўся ў 1971 годзе ў г. Чэрвень Мінскай вобласці. Да паступлення ў атрад касманаўтаў служыў ваенным лётчыкам, ветэран баявых дзеянняў, узнагароджаны медалямі Міністэрства абароны РФ.
.jpg)
ЦІКАВЫЯ ЗВЕСТКІ ПРА БЕЛАРУСЬ
Беларускі нацыянальны касцюм — комплекс адзення, абутку і аксэсуараў, які склаўся на працягу стагоддзяў і выкарыстоўваўся беларусамі ў штодзённым і святочным ўжытку. Беларускі касцюм, маючы агульныя карані з украінскім і рускім нацыянальнымі касцюмамі, хоць і фарміраваўся на аснове ўзаемаўплыву літоўскай, польскай, рускай і ўкраінскай традыцый, тым не менш адрозніваецца самабытнасцю і з’яўляецца самастойным з’явай. Акрамя гэтага, ён ўбіраў у сябе тэндэнцыі інтэрнацыянальнага гарадскога касцюма і такім чынам ўпісваўся ў агульнаеўрапейскі кантэкст.
Пры вырабе касцюма выкарыстоўваліся такія віды дэкаратыўна-прыкладнога творчасці, як ткацтва, пляценне, ювелірнае мастацтва, апрацоўка скуры і іншыя. На тэрыторыі Беларусі даследчыкі вылучаюць больш за 30 разнавіднасцяў народнага касцюма, досыць строга прывязаных да пэўнай мясцовасці. Фарміраванне беларускага традыцыйнага касцюма і яго асаблівасцяў пачалося ў часы Сярэднявечча. Да канца XIX — пачатку XX стагоддзяў яго аблічча выстаялася, склаліся ярка-выяўленыя этнічныя асаблівасці. Адна з найважнейшых характарыстык беларускага касцюма — незвычайная ўстойлівасць традыцыі. Убіраючы ў сябе разнастайныя павевы на працягу стагоддзяў, беларускі касцюм доўгі час захоўваў нязменным крой некаторых прадметаў адзення, яго форму, асобныя атрыбуты касцюма ўзыходзяць яшчэ да паганскай даўніны, у ім захаваліся архаічныя рысы, напрыклад, старадаўні арнамент і паласаты дэкор. Тэхналогіі вырабу тканін таксама захаваліся з старажытных часоў.
Жаночы касцюм больш разнастайны, з выяўленай нацыянальнай спецыфікай. Вылучаюцца чатыры комплексы: са спадніцай і фартухам; са спадніцай, фартухам і камізэлькай (гарсэтам); са спадніцай, да якой прышыты ліф-гарсэт; з андаракам, фартухам, камізэлькай (гарсетам). Два першыя вядомыя па ўсёй тэрыторыі Беларусі, два апошніх ва ўсходніх і паўночна-ўсходніх раёнах. Маецца тры тыпы кашуль: з прамымі плечавымі ўстаўкамі, тунікападобная, з какеткай; вялікая ўвага надавалася вышыўцы на рукавах. Пояснае адзенне — разнастайнага фасону спадніцы, якія адрозніваліся кроем (андарак, саян, палатнянік, летнік), а таксама андаракі, фартухі. Спадніцы — чырвоныя, сіне-зялёныя, у шэра-белую клетку, з падоўжнымі і папярочнымі палосамі. Фартухі упрыгожваліся карункамі, складкамі, вышытым узорам.; камізэлькі (гарсет) — вышыўкай, карункамі, дэкаратыўнымі нашыўкамі і аплікацыямі. Жаночае верхняе адзенне часцей і багацей, чым мужчынскае, ўпрыгожвалася вышыўкай і аплікацыяй, але па выглядзе і крою не вельмі моцна адрознівалася ад мужчынскага.
Жаночы касцюм |
Галаўныя ўборы |
Верхняе адзенне |
Жаночыя галаўныя ўборы мелі важнае сацыяльнае і абрадавае значэнне. Па іх выглядзе можна было вызначыць сямейнае становішча, узрост жанчыны, яе матэрыяльнае становішча. Галаўныя ўборы выкарыстоўваліся ў абрадах і рытуалах, напрыклад, на вяселлях дзяўчыне ўрачыста змянялі дзявочы ўбор на жаночы. Карэнныя адрозненні існавалі паміж жаночымі і дзявоцкімі галаўнымі ўборамі. Дзяўчаты насілі вянкі, вузкія рознакаляровыя стужкі (скідачка, шлячок), а жанчыны хавалі валасы пад каптур, апранаючы зверху галаўны ўбор рушніковага тыпу, напрыклад, намітку або хустку.
Існавала вялікая колькасць спосабаў завязвання намітак. Вясельная намітка часта захоўвалася жанчынай ўсё жыццё і апраналася на яе пры пахаванні. Заможныя жанчыны выраблялі свае наміткі з дарагога тонкага палатна і ўпрыгожвалі іх карункамі, вышыўкай залатымі і сярэбранымі ніткамі, а жанчыны больш беднага становішча выкарыстоўвалі больш танныя тканіны і больш простыя ўпрыгажэнні, пры гэтым разнастайнасць арнаменту, як правіла, захоўвалася. Таксама жанчыны выкарыстоўвалі такія галаўныя ўборы, як хусткі, коптуравыя (чапцовыя) і рагацістыя галаўныя ўборы.
Жанчыны ў сялянскіх сем’ях часцей за ўсё насілі лапці. У халоднае надвор’е насілі пасталы. Боты і жаночыя чаравікі у вёсках насіліся толькі па святах ці ў найбольш заможных сем’ях. Такі абутак часцей выраблялі адмысловыя рамеснікі на замову.
Паясы
Пояс, які выкарыстоўваўся ў мужчынскім касцюме, вырабляўся з дарагіх шаўковых нітак з ўплеценых залатых і срэбных нітак. Ён нёс не толькі функцыянальнае значэнне, але і абрадавае, рэлігійнае і сацыяльнае. Яго вырабам займаліся майстры ткацтва, кожны пояс з’яўляўся практычна творам мастацтва і шанаваўся ў многіх краінах.
Упрыгожванні
 |
Для ўпрыгожвання насіліся завушніцы, каралі (шкляныя, бурштынавыя, каралавыя, у заможных пластоў — часам жамчужныя, рубінавыя). Іншыя ўпрыгожванні — брошкі, бранзалеты, пярсцёнкі — таксама насіліся ў асноўным заможнымі пластамі насельніцтва.
Тканіны і матэрыялы
У беларускім нацыянальным касцюме выкарыстоўваліся толькі натуральныя тканіны, якія вырабляліся ў хатніх умовах, у асноўным гэта былі лён і воўна, таксама ўжывалася тканіна з валокнаў каноплі. Для афарбоўкі пражы выкарыстоўваліся натуральныя фарбавальнікі: настоі траў, кары, лісця дрэў, балотнай руды. Для вырабу верхняй вопраткі ўжываліся сукно і аўчына. Чырвоныя ніткі для вышыўкі купляліся, але пасля ўжо ў хатніх умовах дафарбоўваліся ў карычневы і бардовы колеры.
Афармленне
Часцей за ўсё адзенне было белага колеру, у якасці ўпрыгожвання яно афармлялася вышытым чырвоным арнаментальным узорам, які аб’ядноўваў ўвесь камплект ў адзіную кампазіцыю. У арнаменце выкарыстоўваліся геаметрычныя ўзоры, пазней сталі прымяняцца таксама раслінныя ўзоры і іх спалучэнне з геаметрычнымі.У абавязковым парадку афармляліся арнаментам рукавы, каўнер, фартух і галаўныя ўборы. Пры вырабе касцюма выкарыстоўваліся вышыўка, бранае, выбарнае, перавыбарнае, закладное, рамізнае, пераборнае і ўзорнае ткацтва, карункі і аплікацыя. Для вырабу пояснага адзення шырока ўжываліся паліхромныя суконныя тканіны. На фартухі прышывалі пакупныя або самаробнае карункі.
Асаблівасці крою
У беларускім касцюме выкарыстоўваліся тры тыпы кашуль: з прамымі плечавымі ўстаўкамі, тунікападобная, з какеткай. Кашулі ўсіх тыпаў мелі прамы разрэз (пазуху) па цэнтры, даўжыня якога дасягала 35-40 см. У даўніну часцей за ўсё кашулі шылі без швоў на плячах, проста перагібаючы тканіну, але к XIX стагоддзю такі крой лічыўся састарэлым і выкарыстоўваўся толькі ў абрадавай вопратцы. Крой стаў полікавым, пры якім пярэдняе і задняе палотнішчы злучаліся з дапамогай прастакутных уставак з таго ж самага матэрыялу — полікаў. Каўнер прысутнічаў толькі ў святочнай вопратцы сялян, яго вышыня была каля 2-3 см. Сярод дробнай шляхты быў распаўсюджаны адкладны каўнер. Стаялы каўнер зашпіляўся на пару гузікаў узбоч або спераду, адкладны — на запанкі (шпонку) або сцягваўся стужкай або палоскай каляровай тканіны. Пры раскроі спадніцы з палатна рабілі два палатны, а пры шыцці спадніцы з сукна выкарыстоўвалі ад трох да шасці падоўжных полак, якія сшываць разам і збіраліся ў зморшчыны каля пояса.
.jpg)
Калісь яшчэ свет толькі зачынаўся, дык нічога нідзе не было. Усюды стояла мёртвая вада, а пасярод вады тырчэў нібы камень, нібы што. Адзін раз Пярун як разыграўся і давай пыляць стрэламі ў гэты камень. Ад яго стрэлаў выскачыла тры яскаркі: белая, жоўтая і чырвоная. Упалі тыя яскаркі на ваду; з гэтага ўся вада скаламуцілася, і свет памуціўся, як хмары. Але па некаторым часе, як усё высветлілася, дык і адзначылася – дзе вада, дзе зямля. А яшчэ па некаторым часе завялося і ўсякае жыццё і ў вадзе, і на зямлі. І лясы, і травы, і звяры, і рыба, а пасля і чалавек завёўся: ці ён прыйшоў адкуль, ці вырас тутака. Па некаторым часе гэты жыхар стаў заводзіць свае чалавечыя парадкі. Ці доўга ён так жыў, ці мала, але меў ён ужо сваю сялібу, меў многа жонак, а яшчэ больш дзяцей. Было яму прозвішча Бай. А як прыйшла яго гадзіна смерці, дык ён склікаў сваіх сыноў і падзяліў усю сваю маёмасць. Толькі аднаго сына запамятаваў. Той у гэты час быў на палешні (паляванні), і з ім былі любімыя бацькавы сабакі Стаўры і Гаўры. Прозвішча гэтаму сыну было Белаполь. Неўзабаве пасля смерці бацькі вярнуўся Белаполь з палешні. А браты яму кажуць: – Вось бацька падзяліў нам усю сваю маёмасць, а табе ён адказаў сваіх сабак, дык яшчэ наказаў, каб ты іх пусціў па волі: аднаго – у правы бок, а другога – у левы; колькі яны зямлі аббягуць у дзень, дык гэтая ўся зямля твая будзе. Вось пайшоў Белаполь і злавіў дзвух птушак, прыляцеўшых адну з паўднёвага мора, другую з заходняга. Пусціў адну птушку на поўдзень, ды і кажыць адной сабаке: – Бяры! Пусціў другую на захад і кажа другой: – Хапай! Як паляцелі тыя птушкі: адна ў адзін бок, другая ў другі… Як пабеглі сабакі за птушкамі, дык ажно зямля закурылася… Як пайшлі тыя сабакі, дык і да гэтага часу не вярнуліся, а па іх слядах дзве рэчкі працягнуліся, у адзін бок прайшла Дзвіна, а ў другі бок – Дняпро. Вось у гэтых абшарах Белаполь і пачаў сяліцца ды заводзіць свае лады… У гэтага Белаполя ад розных жонак яго развяліся розныя пляменні пад прозвічам БЕЛАРУСЫ. Яны і да гэтага часу там ходзяць, зямельку скародзяць ды жыта сеяць.
.jpg)
Засваенне дзецьмі беларускай мовы ажыццяўляецца ў спецыфічнай сітуацыі руска-беларускага блізкароднаснага двухмоўя. Для большасці дашкольнікаў першай мовай, на якой яны вучацца гаварыць і думаць, з'яўляецца руская. У той жа час дзеці даволі рана далучаюцца да беларускай мовы, чуючы яе па радыё, тэлебачанні, ад некаторых дарослых і ў дзіцячым садзе, на асобных занятках.
Аднак паўнавартасная беларускамоўнае асяродзе ў дашкольнікаў адсутнічае. Больш за тое, дзеці могуць карыстацца рускай мовай нават тады, калі да іх звяртаюцца па-беларуску, ведаючы, што іх разумеюць. Такім чынам, маўленчыя сітуацыі, у якіх аказваюцца дзеці, не ствараюць у іх жыццёвай неабходнасці размаўляць па-беларуску. З іншага боку, стыхійнае авалоданне беларускай мовай прыводзіць да змешвання рускага і беларускага маўлення дзяцей. Такім чынам, гэта патрабуе спецыфічных падыходаў да навучання дзяцей беларускай мове.
Творы фальклору сваім зместам і формай найлепшым чынам дапамогуць ў гэтым. Паступова яны ўводзяць малога ў стыхію народнага словы, раскрываюць яго багацце і прыгажосць. З'яўляюцца ўзорам прыгажосці мовы. Народныя казкі спрыяюць засваенню ўсіх формаў мовы, якія даюць магчымасць выпрацоўкі ў дзяцей ўласных моўных навыкаў.
"Вясёлка" - гэта цудоўны часопiс для дзяцей i iх бацькоў
ttp://www.cadkozelyge.guo.by/uploads/b1/s/12/364/basic/0/643/skachannyie_faylyi__4_.htm?t=1539349128
Народныя казкі для дзетак ад ЮНІСЕФ Праект «Народныя казкі для дзетак» — iнiцыятыва ЮНIСЕФ у Беларусі. Там вы знойдзеце многа цудоўных казак и гульняў для вашых дзетак на беларускай мове.
Казкi беларускiя http://kazki.by
.jpg)
Можна пачаць з самага простага, з "Калыханкі", ранішніх праграм для малых на "Беларусь-3". А таксама перакладных мульцікаў на беларускай, напрыклад: «Шрэк", " Свінка Пэпі»
Не варта забываць і аб сцэне. Напрыклад, пра такія пастаноўкі ў Беларускім дзяржаўным тэатры юнага гледача:" Доктар Айбаліт", "Воўк і семера казлянят ", " Тэдзі"," Мая маленькая чарадзейка", "Пінокіа","Дзюймовачка"," Вяселы Роджар","Кошкін Дом".
2.Спяваем па-беларуску
Можна разам з рускамоўнымі развучваць і беларускія песенькі. Напрыклад, ужо звыклыя нам «Jingle Bells» можна і праспяваць па-беларуску «Звон звініць», як і класічную «Маленькай елачцы холадна зімой» ў пер. В. Жуковіча «Ў лесе яліначцы холадна зімой»; песні з любімых мульцікаў, напрыклад, песня з м/ф «Лятучы галандзец» – «Не шанцуе нам, прынцэсам, не шанцуе!».
3.Малюем па-беларуску
Можна выкарыстоўваць чатырохрадкоўі і гульні пры маляванні. Напрыклад, «Кропка, кропка, побач – коскі. Ручкі, ножкі, агурочак-чалавек па свеце крочыць " , гэтак жа малюнкам дзіцяці можна даваць беларускія назвы:" Ялінка", "Кветка","Сонейка"," Вясёлка"," Мама, тата, я" і абмяркоўваць намаляванае на беларускай мове.
4.Гуляем па-беларуску
Хай гэта будзе сямейная гульня або Мова мамы і дочкі, або пераклад слоў ва ўжо знаёмых усім гульнях. Напрыклад, " Раз, два, тры, чатыры, пяць. Я іду цябе шукаць". Прачынацца па-руску "З добрай раніцай!", а засыпаць па-беларуску "Дабранач!». Навучыцца чыста па-беларуску чысціць зубы: "У мяне зубная шчотка, ёю зубы чышчу чотка! Хто не чысьціць зубы шчоткай, вырасьце бяззубай цеткай!». Падобнае можна знайсці ў кнізе А. Хадановіча " Нататкі таткі”
5. Прыглядаемся па-беларуску
Назвы вуліц, шыльды крам, рэклама на білбордах, гандлёвыя маркі і нават надпісы на майках міма праходзяць-беларускае слова можна сустрэць нават на запраўцы дзе заўгодна-галоўнае, прыгледзецца.
6.Чытаем па-беларуску
Па-беларуску можна пазнаёміцца з Віні-Пухам і Пэпі «Він-пых і ўсе-ўсе" «Піпі Даўгая панчоха", а таксама Мумі-тролямі і хобітамі, авечкай Адэляй, Брык і Шусей.
7.Запамінаем па-беларуску
Дзіцячы розум гнуткі і ўспрымальны. Запамінаць можна і па-расейску, і па-ангельску, і па-беларуску адразу ў адным вершыку. Напрыклад, як гэта зрабіла Я. Церашкова ў кнізе «Англійская мова. Словы за словах. Вершы".
8.Гаворым па-беларуску
З дзіцем можна абмяркоўваць, напрыклад, як прайшоў дзень ў дзіцячым садзе, наколькі была цікавай новая кніга або мультфільм, куды хадзілі на выхадных.
Гэтак жа можна завучваць з дзіцем асобныя беларускія словы. Напрыклад, з дапамогай картак, на якіх з аднаго боку пішацца беларускае слова, а на другім баку лепіцца малюнак. Захоўваць карткі лепш у канвертах, якія можна дастаць у транспарце, у чарзе і гуляць з дзіцем заўсёды, калі ўтворыцца вольны час, якое будзе карысна траціцца.
Яшчэ адзін спосаб вучыць словы-гэта падпісваць рэчы ў пакоі дзіцяці беларускімі словамі, г. зн. наляпляць стыкеры. Знаходзячыся з дзіцем у пакоі, кожны раз можна звяртаць яго ўвагу на стыкеры і зачытваць яму словы або слухаць самога дзіцяці, калі ён умее чытаць.
.jpg)
Часцей за ўсе бывае так, дзіця ідзе ў першы клас, а не толькі не ведае беларускай мовы, але, нават, ніколі і не чула яе меладычнасці і чысціні. Бацькі з жахам садзяцца з сынам, або з дачкой рабіць дамашнюю работу па-беларускай мове і адчуваюць, што ахапіць неахопнае адразу не атрымліваецца. Згублены нейкі перыяд часу, калі можна было далучаць дзіця да роднай мовы яшчэ з маленства. Што рабіць? Плаціць грошы рэпетытарам, альбо ёсць іншы варыянт рашэння праблемы? Прапануем маладым бацькам некалькі парад паступовага знаёмства дзяцей дашкольнага ўзросту з роднай мовай.
Па-першае, калі ваша дзіця наведвае дашкольную установу, то вы павінны ведаць, што існуюць заняткі на беларускай мове ў групах . На іх рэалізуюцца задачы раздзела “Развіццё маўлення і маўленчых зносін” вучэбнай праграммы дашкольнай адукацыі. Рашэннем педагагічнага калектыву назначаецца адзіны дзень маўлення па-беларуску, калі з раніцы і да вечара дзеці чуюць беларускую мову ў садку і самі спрабуюць на ёй размаўляць. Акрамя таго, праводзяцца фальклорныя святы, напрыклад “Дажынкі”, “Свята ураджаю”, “Калядкі”, “Сустракаем вясну” і іншыя, на якіх дашкольнікаў знаёмяць з культурай беларускага народу, яго мовай, традыцыямі, абрадамі, рамёсламі. На гэтыя святы заўсёды запрашаюцца бацькі. Вось вам і першая ступень адукацыі маленькіх беларусаў.
А далей бацькам трэба развіваць дзіця самастойна ў сям’і. З чаго пачаць? Пачніце з калыханак, чытання кніжак-малютак, прывітання на роднай мове. Затым звярніцеся да збораў ў садок у гульневай форме. “А давай апранацца па-беларуску!” – прапануйце малышу. І называйце яго адзенне: шкарпэткі, насоўка, кішэнька, каўнерык, гузікі, боцікі і г.д. Праз некалькі дзён ваша дзіця без памылак будзе знаходзіць адпаведную рэч, а потым і само назаве яе па-беларуску.
На кухне хай маці пазаве дачушку гатаваць ежу па-беларуску. Назвы садавіны, гародніны, электрапрыбораў дзеці запомняць хутка і з задавальненнем будуць ужываць іх у размове з іншымі людзьмі. Тым часам тата, займаючыся рамонтам кватэры, разам з сынам разбіраюцца, якія патрэбны цвікі, гаечныя ключы, дошкі, шпалеры і іншае.
Ідучы па вуліцы з маленькім грамадзянінам Беларусі, раскажыце яму аб памятніках архітэктуры вашага гораду, назавіце па-беларуску назвы крамаў, транспарту, дрэвы ў парку, хатніх і дзікіх жывёл. Не трэба навязваць малышу размову, калі ён змарыўся, хоча адпачыць або пагуляць. Рухайцеся паступова, але ўпарта і тады, калі ваша дзіця пойдзе у школу, вы убычыце, што нездарма бавілі з ім час, далучаючы яго да роднай мовы.
Лічыце, гэта займае шмат часу, ці патрабуе дадатковых ведаў? Не? Тады, не адкладаючы, бярэмся за работу і добрых вам з дзіцем гульняў па-беларуску.
.jpg)
«Мама, давай пагуляем!». Пагадзіцеся, вы чулі гэтую фразу далёка не адзін раз. Пасля яе, міжволі адмахваючыся, спасылаліся на занятасць хатнімі справамі або працай. Дзіця пакрыўджана надзімала губкі, а вы, даўшы яму ў рукі свой мабільны, маглі выйграць для сябе яшчэ трохі часу.
Адзін з галоўных міфаў, што лунае паміж матулі, аб тым, што для гульні з дзецьмі абавязкова неабходна спецыяльнае абсталяванне і падрыхтоўка; дарагія, яркія цацкі, навінкі гульняў, якія мітусяцца на экранах ТБ. Гэта зойме шмат часу – міф нумар два.
На самай справе, існуе нямала гульняў, якія не патрабуюць ад вас спецыяльных часовых і грашовых затрат (вы можаце гуляць, нават рыхтуючы вячэру).
Сёння мы разгледзім тыя з іх, якія накіраваны на маўленчае развіццё дзіцяці.
Развіццё мовы – гэта не толькі фарміраванне правільнага гукавымаўлення, але і фанематычнага слыху (уменні адрозніваць маўленчыя гукі), граматычнага ладу мовы (у дзяцей часта назіраюцца такія памылкі: «прыгожая» твар, шмат «дрэва»). Гэта і пастаяннае ўзбагачэнне слоўнікавага запасу (напрыклад, дзеці рэдка выкарыстоўваюць у сваёй мове прыметнікі); развіццё звязнай мовы (часта дзеці не могуць расказаць бацькам аб праведзеным у дзіцячым садзе дне, паходзе ў лес і інш.).
Прапаную вам гульні, якія дапамогуць фарміраванню ў вашага дзіцяці ўмення прыгожа, паслядоўна і складна выказваць свае думкі,выкарыстоўваючы максімальна дакладныя для пэўнай сітуацыі словы.
Гульні на кухні
«Хто больш назаве слоў».
Зрабіце з дзіцем своеасаблівае спаборніцтва: хто больш назаве слоў, вынятых, напрыклад, з баршчу (буракі, морква, бульба, цыбуля ...), з кухоннай шафы (каструля, друшляк, патэльня...). Прыдумайце прыз, заслужыць які ваша дзіця сапраўды захоча. Але не перастарайцеся! Памятаеце, што ваша мэта ў гульні – не перамагчы, а навучыць.
«Пачастунак».
Успомніце любімыя салодкія прысмакі і «пачастуйце» адзін аднаго. Дзіця называе «смачнае» слова і «кладзе» яго вам на далоньку, затым вы яму (цукерка, марожанае, і гэтак далей...). Можна пагуляць у кіслыя, салёныя, горкія словы.
«Сокавыціскалка».
Прыгатуем з яблыкаў сок. Як ён будзе называцца? (яблычны). З груш, сліў, морквы, лімона, апельсіна? І наадварот: апельсінавы сок з чаго?
«Адзін і шмат».
Дарослы называе адзін прадмет, а дзіця шмат. Напрыклад: кубак – кубкі, стол – сталы, крэсла – крэслы.
«Хто больш ведае».
Гульня-спаборніцтва – хто больш назаве, як можна выкарыстоўваць прадмет. Напрыклад, «Шклянку. Хто больш прыдумае, як і для чаго яго можна выкарыстоўваць?». Магчымыя адказы: піць чай, паліваць кветкі, вымяраць крупы, накрываць расаду, ставіць алоўкі... .
Гульні ў ваннай
«Вадапой».
Дарослы расстаўляе ў ванне пустыя колбачкамі рознага памеру, адзяе шланг на кран і ўключае ваду. Дзіця напаўняе ёмкасці вадой са шланга. Для таго каб яму было цікава, можна сказаць, што ў ваннай знаходзяцца не проста місачкі, а паілкі для розных жывёл і птушак, у маленькіх звяркоў (мышкі, хамячка, зайчыка) — маленькія, а ў вялікіх (слана, мядзведзя, насарога) — вялікія.
«Літаралоў».
Неабходныя атрыбуты – магнітныя літары, вуда з магнітам, але можна проста выкарыстоўваць рукі. Удзельнікі па чарзе вылоўліваюць літару з вады, называюць гук, які яна абазначае. Калі гук апынуўся галосным – праспевываюць яго: А-А-А..., прыдумваюць слова, якое пачынаецца на гэты гук. Калі гук зычны – прамаўляюць чыстагаворку з ім. Напрыклад, ла-ла-ла – пчала, або паскладаней ла-ла-ла – вострая ігла, або ла-ла-ла – Маша ваду разліла.
Гульні па дарозе з дзіцячага садка (у дзіцячы сад)
«Хто самы уважлівы?»
«Будзем называць прадметы, каля якіх мы праходзім; а яшчэ абавязкова пакажам – якія яны. Вось паштовая скрыня – яна сіняя. А вось кошка – яна пухнатая». Можна называць словы па чарзе.
«Жоўты, чырвоны, блакітны»
Прапануйце дзіцяці называць прадметы пэўнага колеру. Напрыклад, толькі чырвоныя прадметы, якія ёсць навокал. Калі дзіця будзе называць і паказваць вам іх, пераходзьце да вывучэння іншых колераў. Гэтак жа можна адпрацаваць успрыманне памеру.
«Пераблытаніца»
Жылі-былі словы. Яны весяліліся, гулялі, танцавалі і не заўважылі, што ў іх нешта пераблыталася. Дапамажы словам вярнуць свой ранейшы выгляд: кашок (кошка), дава (вада), ватра (трава).
Гульні ў вольную хвілінку
«Цудоўны мяшочак»
Для гульні неабходныя: палатняны мяшочак і невялікія цацкі. У пачатку гульні дзіця правільна называе кожны прадмет. Затым усе цацкі складаюцца ў мяшочак і змешваюцца. Дзіцяці прапануецца на вобмацак адгадаць цацку; назваць яе (Зайчык); скласці з гэтым словам словазлучэнне (Зайчык (які?) белы, пухнаты...) або сказ (Даўгувухі зайчык скача на лясной палянцы).
«Жаба»
Вылучэнне гука з шэрагу іншых гукаў. Напрыклад, гук [А]. Будзеш скакаць, як жаба, калі пачуеш гук [А], на іншыя гукі апускаеш нізка рукі. Дарослы называе гукі (а, у, а, і, э...), а дзіця падскоквае, калі пачуе зададзены гук. Гульню можна праводзіць на гук, які дзіця вучыцца гаварыць
«Назаві тры прадметы»
«Я назаву адно слова, напрыклад, мэбля, а ты назавеш тры словы, якія можна назваць адным словам «мэбля» (стол, крэсла, ложак). У гэтай гульні дзіця вучыцца абагульняць тры паняцці да аднаго слова і наадварот. Напрыклад, дарослы называе: «Маліна, клубніцы, парэчка», а дзіця адказвае: «Ягады». Прыклады абагульняючых слоў: кветкі, ягады, дрэвы, галаўныя ўборы, адзенне, абутак, электрапрыборы і г. д.
Гульні для дзяцей у дарозе
«Пагуляем у словы!».
Гэта папулярная і карысная гульня. Усе называюць словы па-чарзе. Трэба назваць слова на літару, на якую скончылася папярэдняе слова . Гэта аналаг гульні “у гарада». Потым гульню можна ўскладняць, называць толькі жывёл, або толькі ежу і т. п.
«Насарог».
Насарог павінен усё рабіць на адзін гук. Напрыклад, сёння гук "ш": насарог носіць шкарпэткі, шапку, шалік, любіць есці шакалад і г.д.
«Скажы наадварот».
Дарослы называе слова, а дзіця адказвае словам, процілеглым па сэнсе –антонім (дабро-зло, цёмна-светла, мяккі-цвёрды і г.д.).
«Скажы па-іншаму».
Успомні і назаві словы, падобныя па сэнсу на тое слова, якое названа. Дарослы прапануе, напрыклад, слова «вялікі». Дзіця называе словы-сінонімы: велізарны, вялізны, гіганцкі («мокры» - сыры, вільготны і г. д.).
«А гэта, якім бывае?»
Па чарзе падбіраюцца прыкметы, хто больш не зможа прыдумаць – прайграў (напрыклад, кошка бывае пухнатая, галодная, рыжая і г.д.).
«Што бывае?»
Гульня, зваротная папярэдняй. Называем, хто(што) можа мець дадзеную прыкмету (напрыклад, прыгожай можа быць кветка, дзяўчына, малюнак і г. д.)
«Што можна зрабіць?»
Па чарзе называем прадметы (з дрэва – стол, крэсла, палка і г. д..).
«З чаго зроблены гэты прадмет?»
Зваротная папярэдняй гульні. Дарослы называе рэч, а дзіця гаворыць, з чаго яна зроблена (стол – з дрэва –дзеравянны , дом – з каменя- каменны, кніга – з паперы - папяровая і т. п.).
Літаратура:
Барбара Радзивилл
Королева польская и великая княгиня литовская, наследница владений Гаштольдов. Жена Станислава Гаштольда, а затем великого князя литовского и короля польского Сигизмунда II Августа. Её называли белорусской средневековой Джульеттой. Барбара Радзивилл стала героиней многих легенд, в которых выступает в образе Черной дамы, а истории романтической любви Барбары и Сигизмунда посвящены многочисленные художественные произведения.
Лев Сапега
Государственный и военный деятель, гетман Великого княжества Литовского и Речи Посполитой, дипломат, мыслитель. Один из главных создателей Статута ВКЛ (1588 г.) – выдающегося памятника правовой и политической мысли, по сути первой конституции в Европе.
Франциск Скорина
Родился в Полоцке в 1486 году. Белорусский и восточнославянский первопечатник. Перевел на белорусский язык и издал 23 книги Библии, первую – в 1517 году.
Кирилл Туровский
Церковный деятель и писатель Древней Руси. Став епископом Турова, прославился как писатель и проповедник. Канонизирован Русской православной церковью в лике святителя, память совершается: 28 апреля и 4 июня
.jpg)
Святая Евфросиния
Полоцкая княжна. Родилась в XII веке. Стала монашкой в 12 лет и провела жизнь, помогая бедным и строя церкви и монастыри по всей Беларуси. Умерла во время паломничества в Иерусалим, её мощи возвращены в Беларусь в 1910 году. Причислена к лику святых, почитается как покровительница, небесная заступница земли белорусской.
Тадеуш Костюшко
Тадеуш Костюшко, родившийся в Беларуси в 1746 году, является национальным героем Беларуси, Америки и Польши. Был руководителем национально-освободительного восстания 1794 года в Речи Посполитой, принимал участие в войне за независимость США.
Иван (Ян) Черский
Крупный ученый-географ, геолог, знаменитый исследователь Сибири, именем которого назван целый ряд географических объектов. Родился в имении Сволна Витебской губернии в 1845 году.
Николай Судзиловский (Николас Руссель)
Этнограф, географ, химик, биолог, врач-генетик, революционер-народник, первый президент сената Гавайских островов. Родился в 1850 г. в Могилёве в обедневшей дворянской семье. C 1892 года жил на Гавайях, где отстаивал права коренных жителей.
Александр Чижевский
Родился в Гродненской области в 1897 году. Признанный ученый, изучавший биологическое воздействие солнца и вселенной, в том числе соотношение солнечной активности с периодами войн в истории человечества.
Софья Ковалевская
Первая в мире женщина-профессор математики происходит из шляхетского белорусского рода. Детство провела в имении Палибино Витебской губернии, а в 18 лет вступила в фиктивный брак, чтобы уехать за границу и заниматься наукой. Труды Ковалевской посвящены математическому анализу, механике, астрономии.
Павел Сухой
Авиаконструктор, изобретатель, один из создателей реактивной и сверхзвуковой авиации, автор полусотни оригинальных конструкций самолетов, более тридцати из которых были построены и испытаны. Родился в 1895 г. в городе Глубокое Витебской области.
Михаил Высоцкий
Выдающийся ученый и конструктор, под руководством которого создавались лучшие автомобили МАЗ, на протяжении десятилетий генеральный конструктор по автомобильной технике Беларуси. Автор 134 изобретений и 17 патентов. Герой Беларуси (2006). Родился в д. Семежево Минской области (1928).
Пётр Климук
Пётр Климук, первый белорусский космонавт, ученый в области технических наук, дважды Герой Советского Союза. Родился в д. Комаровка Брестского р-на в 1942 году. Осуществил три полета в составе экипажей космических кораблей и орбитальных комплексов, провел в космосе 78,76 суток.
Владимир Ковалёнок
Владимир Ковалёнок, белорусский космонавт, ученый в области военных наук, дважды Герой Советского Союза. Родился в д. Белое Минской области в 1942 году. Осуществил три полета в космос в качестве командира экипажа, провел в космосе 216,38 суток, в т.ч. в открытом космосе 2,3 часа.
Марк Шагал
Родился в 1887 году в Витебске. Самый знаменитый уроженец Беларуси, известный во всем мире как классик авангарда в изобразительном искусстве.
Наполеон Орда
Художник, композитор, уроженец д. Вороцевичи Пинского уезда. Создал более тысячи эскизов сооружений Беларуси, Литвы, Польши, Франции, которые являются ценнейшим источником для историков архитектуры и реставраторов Европы. В 2007 году 200-летие со дня рождения Н. Орды было включено в календарь памятных дат ЮНЕСКО.
Иван Хруцкий
Родился в местечке Ула Лепельского уезда Витебской губернии. Выдающийся художник, разработавший собственный тип натюрморта в сочетании с портретом. 200-летие со дня рождения Ивана Хруцкого в 2010 году было в календаре памятных дат ЮНЕСКО.
Луис Барт Майер
Родился в Минске в 1885 году. Кинематографист Луис Барт Майер наиболее известен как один из основателей голливудской киностудии "Метро-Голдвин-Майер", а также американской Академии кинематографических искусств и наук. Именно Майер предложил ежегодно вручать ставшую знаменитой премию "Оскар".
Винцент Дунин-Марцинкевич
Писатель, основатель новой белорусской литературы и профессиональной драматургии, создатель первого белорусского театрального коллектива, актер. В 2008 году 200-летие со дня рождения В. Дунина-Марцинкевича было включено в календарь памятных дат ЮНЕСКО.
Анатолий Клышко
Белорусский прозаик, журналист, критик, переводчик, педагог. Заслуженный деятель культуры РеспубликиБеларусь. Член Союза писателей СССР (1960). Автор белорусского букваря (1969, 40 изданий)
Якуб Колас
(настоящее имя и фамилия Константин Михайлович Мицкевич)белорусский советский писатель. Один из классиков и основоположников новой белорусской литературы. Народный поэт Белорусской ССР (1926). Академик АН Белорусской ССР (1928). Член СП СССР (1934). Заслуженный деятель науки Белорусской ССР (1944). Член ВКП(б) с 1945 года.
Янка Купала
(настоящее имя Иван Доминикович Луцевичбелорусский поэт, драматург, публицист. Классик белорусской литературы. Народный поэт БССР (1925). Академик АН БССР (1928) и АН УССР (1929). Лауреат Сталинской премии первой степени (1941).
Михаил Савицкий
Народный художник Беларуси, автор около 200 полотен, создатель уникальной серии картин "Цифры на сердце", посвященной узникам концлагерей. Многие работы Михаила Савицкого получили мировую известность. Родился в д. Звенячи Витебской области (1922). Герой Беларуси (2006).
Василь Быков
Быков Василий Владимирович, белорусский прозаик, драматург, публицист. Родился в 1924 году в д. Бычки Витебской области. Народный писатель Беларуси (1980). В 1990 – 1993 гг. президент объединения белорусов мира "Бацькаўшчына".
Владимир Мулявин
Яркий исполнитель, композитор и аранжировщик, собиратель белорусского фольклора, создатель легендарного ансамбля "Песняры" (1970). Народный артист БССР и СССР, кавалер ордена Франциска Скорины (2001). Имя Владимира Мулявина, ставшего белорусом по духу, а не по рождению, увековечено на Аллее звезд в Москве (2001) и столице "Славянского базара" Витебске.
_%D0%90%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%93%D0%BE%D1%88%D0%BA%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87.jpg)
Иосиф Гошкевич
Дипломат, ученый-востоковед, путешественник, первый консул Российской Империи в Японии и автор первого в мире японско-русского словаря. Именем Гошкевича названы описанные им виды насекомых и залив в Северной Корее (Чосанман). Родился в 1814 г. в Речицком уезде (Гомельская область). 200-летие со дня рождения И.Гошкевича включено в календарь памятных дат ЮНЕСКО на 2014-2015 гг.
Михаил Клеофас Огинский
Дипломат, политический деятель, участник восстания под руководством Костюшко, талантливый композитор. Знаменитый полонез "Прощание с Родиной" он написал в родовой усадьбе Огинских в Залесье (Гродненская область). 250-летие со дня рождения М. К. Огинского включено в календарь памятных дат ЮНЕСКО на 2014-2015 гг.
Ольга Корбут
Легендарная гимнастка завоевала 4 золотые олимпийские медали, три из них – на олимпийских играх в Мюнхене (1972). В 1972 году признана лучшей спортсменкой мира.
Виталий Щербо
Чемпион XXV Олимпийских игр (1992, Испания). Бронзовый призер XXVI Олимпийских игр (1996, США). 14-кратный чемпион мира, 10-кратный чемпион Европы. Победитель игр доброй воли (1990, США). Чемпион Универсиад (1993, 1995). Лучший спортсмен мира за 10-летие (1991–2000).
Максим Мирный
Максим Мирный – самый известный теннисист Беларуси, который завоевал серию международных наград в парном разряде и вывел белорусскую сборную на лучшее место за всю ее историю на Кубке Дэвиса.
Виктория Азаренко
Знаменитая белорусская теннисистка, победительница крупнейших мировых турниров, олимпийская чемпионка. В январе 2012 года Виктория Азаренко впервые в карьере возглавила рейтинг Женской теннисной ассоциации (WTA). На Олимпиаде-2012 в Лондоне завоевала золото в миксте (в паре с Максимом Мирным) и бронзу в одиночном разряде. .jpg&container=blogger&gadget=a&rewriteMime=image%2F*)
Дарья Домрачева
Трехкратная чемпионка Олимпийских игр в Сочи (2014) в гонке преследования, идивидуальной гонке на 15 км, масс-старте (12,5 км), бронзовый призер Олимпийских игр в Ванкувере (2010) в индивидуальной гонке на 15 км. По версии премии Biathlon Award белорусская спортсменка названа лучшей биатлонисткой 2010 года.
Арнамент, вядома, з'яўляецца распаўсюджанай формай выражэння культуры шмалткіх народаў.
Беларускі народны арнамент вельмі разнастайны, каларытны, і вядомы далёка за межамі нашай краіны. Яго вывучэнне пачалося аж з 19 стагоддзя, і працягваецца па сенняшні час. Многія навукоўцы працуюць над ракрыццем сэнсу арнаментаў і іх спалучэнняў, а таксама іх сістэматызацыяй.
Беларускі арнамент можна падзяліць на тры асноўных катэгорыі:
геаметрычны - арнаментыка якога складаецца з прамых ліній, а таксама геаметрычных фігур - прамавугольнікаў, квадратаў, ромбаў і інш;
раслінны - створаны на аснове малюнкаў раслін, лісця, кветак ці пладоў;
жывёльны - які ўключае ў сябе выявы жывёл і птушак.
Першапачаткова арнамент у нашых продкаў сустракаўся на святочнай вопратцы, якая з'яўлялася адлюстраваннем своеасаблівай народнай культуры. Значным можна лічыць выкарыстанне асобных арнаментальных матываў у вырабе вядомых слуцкіх паясоў. І фактычна ўсе рэчы, якія ўпрыгожаны народным беларускім арнаментам, несумненна з'яўляюцца высокамастацкімі творамі.
Прапануем Вашай увазе Азбуку беларускага арнаменту, у якой мы сабралі некаторыя арнаменты з іх тлумачэннем.
Кожны ўзор – гэта сімвал – ураджаю, працы, шчасця, святаў, павагі да продкаў, кахання, любві. Беларускі арнамент захаваў у сабе старажытную язычніцкую культуру і міфалогію. Шматлікія ўзоры прысвечаныя беларускім язычніцкім багам – Ярыле, Ладзе, Жыжалю, Маці-Зямлі. Калі вышывальшчыца ці ткачыха аздабляла такімі ўзорамі сваю працу – гэта азначала тое, што яна звярталася за дапамогай да гэтых багоў.
Былі таксама арнаменты прысвечаныя і святам такім, як Купалле, Каляды, Дзяды і іншыя. Цікава, яшчэ і тое, што ва ўяўленнях беларусаў гэта не пярэчыла хрысціянскай веры. Рушнік з такім арнаментам мог быць ахвяраваны ў царкву і ёю прыняты. Асноўныя матывы У беласкім арнаменце можна вылучыць некалькі асноўных матываў. Вобразы ўраджаю і ўрадлівасці. Галоўнай крыніцай існавання людзей на зямлі былі жывёлагадоўля і земляробства. Іх адлюстраванне – сімвал багацця і дабрабыту. Тут мы знойдзем вобраз Ярылы-Юрая, бога ўрадлівасці і жыццёвых сіл прыроды, якога прасілі аб добрым ураджаі ці ягонага хрысціянскага двайніка Юрыя. вобразы Жыценя, Жытняй бабы, Спарыша, Рая, Багача (ці дажынкавага снопу), Палявіка, Дажджа, Вялікага Сонца, Маці Зямлі-Карміцелькі, і канешне, Хлеба, як сімвалу дастатка і дабрабыту.
вобраз Сонца
вобраз Зямлі-Карміцелькі
вобраз Ярылы-Юрая
Вобразы маці.У тканым і вышываным арнаментах вобраз Маці сустракаецца ў трох варыянтах: у выглядзе жаночай фігуры, у выглядзе абмаляванай гірляндаю зоркі і у выглядзе схематычнага дрэва. Нярэдка вобраз суправаджаўся сімваламі сонца, месяца, агню, ветру, што падкрэслівала раўназначнасць гэтых вобразаў.
вобраз Маці-Радзіцельніцы
вобраз Агню Вобразы роднай Беларусі.
Звычайна гэта быў узор скампанаваны з квадратаў і кругоў, што сімвалізавала сонца і зямлю. Існавалі таксама матывы ракі (папярэчныя палосы, якія нагадваюць рабізну на вадзе), вады (быццам кругі на вадзе, але складзеныя з прамавугольных кірпічыкаў), лесу, дубровы (звычайна некалькі радоў пазнальных матываў магутных дрэваў), поле, лугу (кветкі ўсіх магчымых колераў), жывёлаў, птушак.
вобраз Роднай Беларусі
вобраз Дрэва
Вобразы святаў. Вялікдзень, Купалле, Каляды, Масленіца і шмат іншых святаў знайшлі сваё адлюстраванне ў арнаментах. Выкарыстанне ручнікоў, абрусаў і іншых твораў у такія дні з такімі ўзорамі было звязана з магіяй, адмысловымі рытуаламі.
Вобразы яднання песень і кветак, мелодыі і арнаменту. Гэтыя дзіўныя на першы погляд вобразы звязаныя з любоўю беларусаў да песень і музыкі, са звычкай пець пад час працы і адпачынку. Часцей за ўсё майстрыхі звязвалі вобраз музыкі з рознымі карункавымі вырабамі ці з выявалі кветак і птушак.
вобраз Песні Вобразы язычніцкай міфалогіі. Галоўныя вобразы тут – Бог Сонца і Багіня Маці-Зямля, бо яны нарадзілі людзей і ўсю прыроду, па вераваннях старажытных славянаў. Але не былі забытыя і іншыя богі і увасабленні прыроды, такія як Дамавік, Палявік, Вадзянік, Лесавік. Вобразы кахання. Тут былі сумныя вобразы жаночай долі, русалкі (апошняя досыць умоўная ўвыглядзе букета кветак) і даволі гарэзлівыя вобразы фізічнай блізкасці мужчыны і жанчыны. Распаўсюджаным арнаментам была дзяучына з поднятымі рукамі, якая трымае каласы і кветкі – Лада, багіня кахання і прыгажосці. вобраз Кахання Вобразы чалавека, сям’і, дзяржавы.
Сімвал чалавека васьміканцовая зорка – адзін з самых пашыраных сімвалаў у беларусаў. Бярозка ці рабіна – вобраз дзяўчыны, клён (явар) – хлопца. Сям’я – чатыры крыжападобна спалучаныя разеткі, нярэдка ў арнаментальнай аблямоўцы. вобраз Моцнай Дзяржавы, Сям'і вобраз Чалавека Вобразы веры. Перш за ўсё гэта сімвалы продкаў.
На Беларусі заўсёды шанавалі дзядоў, перад памерлымі не было страху, пабачыць іх у сне не лічылася дрэннай прыкметай – наадварот – у іх прасілі дапамогі, рады, іх запрашалі на сямейныя святы. Сімвал агульнага продка – два перакрыжаваных прамавугольніка, унутры – маленькі крыжык. Сімвал роднага дзеда – крыж з чатырох квадратаў. Акрамя гэтых сімвалаў у арнаментах беларусаў можна знайсці ўзоры душы (васьміканцовая разетка са скругленымі канцамі), узоры гаданняў, мараў, надзей.
.jpg)
