С целью формирования у детей дошкольного возраста представлений об Беларуси, историко - культурных достопримечательностях Беларуси, родном крае и духовных ценностях предков, сохранения и популяризации историко-культурного наследия, гражданско-патриотического воспитания, предлагаем вашему вниманию три комплекса интерактивных упражнений, состоящих из 23 заданий, разработанных в электронном приложении LearningApps.org.
.jpg)
Паважаные бацькі! Далучаючы дзяцей да багацця беларускай мовы, фарміруючы каштоўнасныя адносіны да яе, прапануем вам разам з дзецьмі паглядзець мультфільмы на беларускай мове. Прыемнага прагляду!
«Гаварун»: навучаем з дапамогай мультфілмаў
«Свiнка Пэпа»
2. "Буся" - чытанка-маляванка для дашкольнікаў
3. Беларуская палiчка- беларуская электронная бiблiятэка
4. Казкі беларускія. Пры
5 Чытанка для дзiцячага садка
.jpg)
МЫ
предлагаем Вам совершить
с нами виртуальное путешествие
по интересным маршрутам нашей Родины
Виртуальные музеи
Виртуальная экскурсия
Мой Минск - моя столица
Собери Беларусь в своём сердце
О блокадном Ленинграде
Алёша, его мама и папа жили в Ленинграде. В тот жаркий летний день они все вместе пришли в зоопарк. Алёша ел мороженное и ходил от клетки к клетке, рассматривая слонов, жирафов, обезьян... Вдруг по радио объявили: «Началась война». С этой минуты изменилась жизнь каждого человека.
Папа Алёши работал водителем и вскоре ушел на фронт воевать с фашистами. Он стал танкистом.
Через 2 месяца после начала войны немцы окружили город Ленинград. Они хотели, чтобы ленинградцы сдались, и каждый день бомбили город. Вскоре в магазинах совсем не осталось еды. Начался голод, а с наступлением зимы еще и холод. Но истощенные люди всё равно продолжали работать. Мама Алёши целыми днями стояла у станка на заводе, изготавливая пули, снаряды и бомбы. Алёша ходил в детский сад. Там детей кормили жидкими кашами на воде и супами, в которых плавали несколько кусочков картошки. Когда начиналась бомбежка, детей уводили в темный подвал. Дети сидели, тесно прижавшись друг к другу, и слушали, как наверху ухают бомбы.
Ленинградцы в день получали маленький кусочек хлеб. За водой ходили к реке и от туда таскали тяжелые, полные воды ведра. Чтобы согреться, топили печки и сжигали в них книжки, стулья, старую обувь, тряпки.
Почти три года провели люди в блокадном Ленинграде. Но не сдались!
Алёша сейчас уже старый человек – Алексей Николаевич. И каждый день он приходит к памятнику Победы, чтобы поклониться тем, кто погиб во время войны.
О мальчике Тишке и отряде немцев
У мальчика Тишки была большая семья: мама, папа и три старших брата. Деревня, в которой они жили, располагалась недалеко от границы. Когда немецкие солдаты напали на нашу страну, Тишке было всего 10 лет.
На второй день войны немцы уже ворвались в их деревню. Они выбрали самых крепких мужчин и женщин и отправили их к себе в Германию на работы. Среди них была и мама Тишки. А сами пошли дальше – завоевывать наши земли.
Папа Тишки, его братья, Тишка и другие мужчины деревни ушли в лес и стали партизанами. Почти каждый партизаны то подрывали немецкие поезда, то перерезали телефонные провода, то раздобывали важные документы, то захватывали в плен немецкого офицера, то выгоняли из деревни немцев.
А для Тишки тоже была работа. Он ходил по деревням и высматривал, сколько у немцев пушек, танков и солдат. Потом возвращался обратно в лес и докладывал командиру. Однажды в одной из деревень Тишку поймали два немецких солдата. Тишка сказал, что идет к бабушке, но немцы ему не поверили: «Ты знаешь, где партизаны! Отведи нас к ним!».
Тишка согласился и повел за собой большой немецкий отряд. Только шел он не к партизанам, а совершенно в противоположную сторону, к огромному топкому болоту. Болото было покрыто снегом и казалось огромным полем. Тишка шёл через болото только по одной ему известной невидимой тропинке. Немцы же, следовавшие за ним, проваливались в темную жижу. Так один мальчик уничтожил весь немецкий отряд.
Список книг о войне для старших дошкольников (5-7 лет)
- Алексеев С. Наташка. Три приятеля с Волхонки. Геннадий Сталинградович. Семь потов. Праздничный обед. Таня Савичева. Шуба. "Данке шён". "Мутти!" Бронзой поднялся в небо. Три автомата.
- Балл Г. Зелёная шишка.
- Баруздин С. Шел по улице солдат. (маленькие зарисовки об истории Советской армии)
- Богданов Н. Иван Тигров. Солдатская каша (в кн. "О смелых и умелых"). (О жизни и подвигах мальчиков и девочек, оказавшихся на фронте и во вражеском тылу)
- Георгиевская С. Галина мама.(В небольшой повести для малышей рассказывается о воинской доблести)
- Герман Ю. Вот как это было. (Повесть написана от имени маленького героя Мишки, который описывает войну и блокаду.)
- Драгунский В. Арбузный переулок. (Отец рассказывает Дениске о своем голодном военном детстве.)
- Жариков А. Смелые ребята. Максим в отряде. Юнбат Иванов.
- Иванов А. Как Андрейка на фронт бегал.
- Кассиль Л. Рассказ об отсутствующем. У классной доски. Обыкновенные ребята. Твои защитники.
- Лавренев Б. Разведчик Вихров.
- Лободин М. Кусочек блокадного хлеба.
- Минчковский A. Гвардии Ион. (в кн. "Про других и про себя".)
- Митяев А. Носов и Назе. (в кн. "Письмо с фронта".)
- Нижний Л. Золотые руки. (О ребятах, в трудные годы войны вставших к станкам)
- Орлов О. Юнга Лялин. (в кн. "Глобус адмирала".)
- Осеева В. Андрейка. (О семилетнем Андрейке, помогающем матери в тяжелые военные годы)
- Панова В. Сергей Иванович и Таня.
- Пантелеев А. Главный инженер.
- Паустовский К. Стальное колечко.(Сказка о девочке и волшебном колечке, которое подарил ей боец.)
- Платонов А. Никита.(О том, как отец пятилетнего Никиты наконец-то вернулся с войны домой.)
- Туричин И. Сердце солдата. Защитники. Земляника. Сапоги. Маришкина пушка.
- Федоренко П. Компас Павлика Рыбакова.
- Ходза Н. Надо спасать детей! Детей увозят в тыл. (в кн. "Дорога жизни".)
- Шишов А. Лесная девочка. (О судьбе маленькой девочки Тани, внучки старого партизана, в годы войны.)
Белорусские народные песенки и потешки. "Сонейка-сонца", "Мышка, мышка, дзе была?", "Гого-гого, гусачок", "Верабейчык", "Белабока-сарока", "Трах-бах-тарабах", "Божая кароўка", "Чэ-чэ, чэ-чэ, сарока", "Люлi-люлi, люляшу", "Ай, люлi-люлi-люлечкi", "Iшла каза", "Люлi-люлi-маленькi", "Ходзiць певень па капусце", "Люляю-люляю", "А ты, коцiнька-каток", "Апсiк, апсiк, каточак", "Кую, кую ножку", "Гушкi, гушкi, гушкi", "Сарока-варона", "Чыкi-чыкi, сарока", "А ты, каток шэры", "Люлi-люлi-люлечкi", "Люлi-люлi-люлi", "Кукарэку, певунок", "Не хадзi, коцiк", "У куце сядзiць мядзведзь", "Ладкi-ладком", "Ладу, ладу, ладкi", "Баю-баiнку, баю", "А курачка-рабушачка", "Сядзiць мядзведзь на калодзе", "Бычок", "Iграў я на дудцы", "Сядзiць сыч на капе", "Вожык", "Iдзi, iдзi, дожджык", "Горкай, горкай, горачкай".
Белорусские народные песенки и потешки. "Iграў я на дудцы", "Ой, бычок, мой бысенька", "Кукарэку, певунок", "Вожык", "Ягорачка", "Кую, кую ножку", "Ласачка".
Белорусские народные сказки. "Курачка-Рабка", "Былiнка i верабей", "Зайкава хатка", "Каза-манюка", "Пчала i муха", "Муха-пяюха", "Коцiк, пеўнiк i лiсiца".
Произведения белорусских поэтов. Т.Кляшторная. "Ветлiвыя словы", "Шпак", "Дожджык", "Паўцякалi цацкi", "Не сквапная"; В.Рабкевiч. "Едзе восень"; С.Сокалаў-Воюш. "Блакiт нябёс", "Алоўкi", "Елка"; А.Дзеружынскi. "Пралеска"; А.Прохараў. "За адвагу"; Я.Колас. "Сонца грэе, прыпякае", "Храбры певень"; Я.Купала. "Лiстапад"; Я.Журба. "Першыя сняжынкi", "Дзед Мароз"; З.Бядуля. "Мае забавы"; М.Хведаровiч. "Свецiць, як сонца, ад самай калыскi"; Л.Пранчак. "Завiруха"; Э.Агняцвет. "Маме"; А.Бадак. "Мышка", "Беларусачка"; С.Грахоўскi. "Сонечная сцежка"; А.Грачанiкаў. "Сон"; Л.Рашкоўскi. "Я хачу салдатам стаць"; К.Цвiрка. "Коцiкi"; В.Лукша. "Вясёлка"; Я.Жабко. "Залаты праменьчык".
Произведения белорусских писателей. У.Юрэвiч. "Бярозчыны валёнкi"; А.Кобец-Фiлiмонава. "Сем мастакоў"; Я.Брыль. "Жыў-быў вожык".
Белорусские народные песенки и потешки. "Iграў я на дудцы", "Ой, бычок, мой бысенька", "Кукарэку, певунок", "Вожык", "Ягорачка", "Кую, кую ножку", "Ласачка".
Белорусские народные сказки. "Курачка-Рабка", "Былiнка i верабей", "Зайкава хатка", "Каза-манюка", "Пчала i муха", "Муха-пяюха", "Коцiк, пеўнiк i лiсiца", "Пшанiчны каласок", "Пiлiпка-сынок", "Сынок-з-кулачок", "Каток - Залаты лабок", "Як курачка пеўнiка ратавала".
Произведения белорусских поэтов. Т.Кляшторная. "Ветлiвыя словы", "Шпак", "Дожджык", "Паўцякалi цацкi", "Не сквапная", "Сукенка раскажа"; В.Вiтка. "Пiла"; В.Рабкевiч. "Едзе восень"; С.Сокалаў-Воюш. "Блакiт нябёс", "Возера лясное", "Замак", "Змей", "Алоўкi", "Елка", "Навагодняя песня"; А.Лойка. "Кураняты"; Г.Iванова. "Я будую дом з пяску"; А.Дзеружынскi. "Пралеска", "Бусел i хлопчык"; А.Прохараў. "За адвагу", "Мурашыная святлiца"; I.Муравейка. "Адмарозiў лапкi", "Шалтай-Балтай"; С.Новiк-Пяюн. "Верабейчыкi", "Над калыскай"; В.Лукша. "Вясёлка"; Я.Купала. "Лiстапад"; Я.Журба. "Першыя сняжынкi", "Дзед Мароз", "Восень", "Коцiк", "Вавёрка", "Пчолка"; З.Бядуля. "Мае забавы"; М.Хведаровiч. "Свецiць, як сонца, ад самай калыскi"; Л.Пранчак. "Завiруха"; Э.Агняцвет. "Зямля з блакiтнымi вачамi", "Маме"; А.Бадак. "Мышка", "Беларусачка", "Зайчаняткi"; Д.Бiчэль-Загнетава. "Радзiма"; С.Грахоўскi. "Сонечная сцежка", "Наш май", "Сунiчкi"; Л.Рашкоўскi. "Я хачу салдатам стаць"; Л.Дайнека. "У вясновым лесе"; А.Грачанiкаў. "Сон"; Я.Колас. "На рэчцы зiмой", "Дзед госць", "Зiма", "Песня аб вясне", "Сонца грэе, прыпякае", "Храбры певень"; У.Дубоўка. "Пра дзеда i ўнука"; В.Жуковiч. "Калядная вячэра"; П.Прыходзька. "Сiненькiя вочы"; М.Танк. "Галiнка i верабей", "Ехаў казачнiк Бай"; А.Русак. "Мой край"; А.Ставер. "Як зроблены цацкi?"; Н.Тулупава. "Сыражуйкi"; Р.Барадулiн. "Ната маму любiць надта", "Ай! Не буду! Не хачу!"; Ю.Свiрка. "Сёння ў нашай мамы свята", "Бабулiны казкi"; Л.Дранько-Майсюк. "Пра добрую мышку i мудрую кошку"; В.Iпатава. "Янка-запытанка"; С.Шушкевiч. "Пайшоў коўзацца каток", "Цяжка жабцы жыць без хаткi", "Нашы сябры"; А.Якiмовiч. "Звяры нашых лясоў"; А.Бялевiч. "У лесе"; Э.Валасевiч. "Сама"; В.Вярба. "Матулiны рукi".
Произведения белорусских писателей. I.Бурсаў. "Страшная казка пра страшнага звера"; В.Хомчанка. "Яблык", "Яшава рукавiчка"; У.Юрэвiч. "Пацалунак асвы", "Бярозчыны валёнкi"; В.Вiтка. "Натальчына сямейка"; А.Кобец-Фiлiмонава. "Сем мастакоў"; Я.Брыль. "Жыў-быў вожык"; Б.Сачанка. "Насцечка"; I.Шуцько. "Смелая ўнучка".
Белорусские народные сказки. "Пра быка i яго сяброў", "Жаронцы", "Лёгкi хлеб", "Не сiлай, а розумам", "Лiсiца-хiтрыца", "Як кот звяроў напалохаў", "Селянiн, мядзведзь i лiсiца", "Верабей i мыш", "Кот Максiм", "Гарошак".
Произведения белорусских поэтов. Э.Агняцвет. "Саўка за сталом", "Зямля з блакiтнымi вачамi", "Хто пачынае дзень?"; М.Багдановiч. "Зiмой"; Д.Бiчэль-Загнетава. "Белая Русь"; Р.Барадулiн. "Загадкi на градках", "Жарт"; А.Вольскi. "Дзецi", "Радзiма"; В.Вярба. "Пралеска"; В.Вiтка. "Жаўна", "Бусел", "Вавёрчына гора"; С.Грахоўскi. "Сонечная сцежка"; А.Грачанiкаў. "Развiтанне"; У.Дубоўка. "Як сiнячок да сонца лётаў"; Н.Игнатенко. "История про Варю и Дубовенка", "Сказка про Тимку и Кузьку"; В.Iпатава. "Як ён завецца?"; А.Мiнкiн. "Агнявiк"; I.Муравейка. "Акраец хлеба"; С.Новiк-Пяюн. "Ночка", "Пурга"; Я.Колас. "Першы гром", "Вясна" (урывак), "Ранiца вясною", "Канец лета", "На лузе", "Адлёт жураўлёў"; Я.Купала. "Хлопчык i лётчык", "Бай"; С.Шушкевiч. "Нашы сябры", "Пракалоў камарык ножку"; М.Хведаровiч. "Дарагое iмя"; М.Танк. "Жук i слiмак", "Хлеб"; П.Панчанка. "Месяцы года"; К.Цвiрка. "Коцiкi"; Н.Галiноўская. "Будзь уважлiвы, пешаход"; В.Жуковiч. "Незаменнае"; Я.Жабко. "Бабулiна крынiчка".
Произведения белорусских писателей. Цётка. "Журавель i чапля"; З.Бядуля. "Скарб"; В.Вiтка. "Страшная казка"; У.Галубок. "Гонар"; В.Хомчанка. "Бiлеты ў цырк"; А.Дудараў. "Сiнявочка"; А.Кобец-Фiлiмонава. "Дзiвосны лядзяш"; К.Калiна. "Зiмовы дуб", "Кампот", "Сакавiк i яго сёстры", "Красавiк", "Лiпень", "Жнiвень", "Верасень", "Кастрычнiк"; М.Гамолка. "Васiлёва бярозка"; У.Ягоўдзiк. "Бусел", "Вожык", "Заяц".
Гульня-спаборніцтва «ЧЫЙ КРУГ, КАЛЯ СНАПА ХУТЧЭЙ ЗБЯРЭЦЦА».
Узрост: «Чамучкі» (старэйшыя), «Фантазёры».
Задачы: развіваць уменні бегу ў розных напрамках, хуткасць рэакцыі, спрыт; выхоўваць пачуццё калектывізму.
Абсталяванне: 3—4 снапы.
Апісанне гульні.
Па зале ставяцца некалькі снапоў, вакол іх становяцца дзеці, узяўшыся за рукі. Пад беларускую народную мелодыю ўсе разбягаюцца па зале і выконваюць розныя танцавальныя рухі. Па заканнэнні мелодыі трэба хуценька сабрацца ля свайго снапа. Пераможцам з'яўляецца тая каманда, якая выканае задание першай.
Гульня «ЛЯНОК».
Узрост: «Фантазёры».
Задачы: практыкаваць ваўменні ўзгадняць рухі са словамі песні; выхоўваць пачуццё калектывізму.
Абсталяванне: хустка для бабулі.
Апісанне гульні.
3 ліку ўдзельнікаў гульні выбіраецца бабуля. Астатнія становяцца ў круг і пытаюцца:
— Што ты, бабуля, нам прасці дасі?
Бабуля выходзіць у цэнтр круга і адказвае:
— Старым бабулькам — воўны пасмачку,
А прыгожым маладзічкам — белы лянок!
Пасля гэтага дзеці разам з бабуляй пачынаюць спяваць, паказваючы рухамі дзеянні, пра якія гаворыцца ў песні:
А мы сеялі, сеялі лянок,
Белы, слаўны кужалёк!
Урадзіся, наш лянок!
Урадзіся, кужалёк!
Мы лянок ірвалі, выбіралі,
У снапочкі збіралі,
Малацілі, абівалі,
У полі слалі,
Урадзіўся лянок,
Белы, слаўны кужалёк!
Правілы гульні: дзеці павінны дакладна выконваць дзеянні, якія паказвае бабуля.
Гульня «КОШКА I МЫШКА».
Узрост: «Чамучкі» (старэй- шыя), «Фантазёры».
Задачы: развіваць хуткасць рэакцыі; выхоўваць пачуццё калектывізму.
Матэрыял: маскі кошкі і мышкі
Апісанне гульні.
Па лічылцы дзеці выбіраюць кошку і мышку. Усе астатнія, узяўшыся за рукі, становяцца ў круг. Круг размыкаюць у двух месцах, утвараючы вароты. Мышка знаходзіцца ў крузе, а кошка — па-за кругам. Па сігнале кошка імкнецца злавіць мышку. Кошка можа трапіць у круг толькі праз вароты. Мышка бегае, дзе хоча, пралазіць пад рукамі дзяцей. Калі кошка зловіць мышку, яны мяняюцца ролямі.
Правілы гульні: кошка і мышка павінны часта мяняцца ролямі.
Гульня «АГАРОДНІК».
Узрост: «Чамучкі» (старэйшыя), «Фантазёры».
Задачы: удасканальваць навыкі хадзьбы па крузе, бегу са зменай тэмпу і напрамку; развіваць увагу.
Абсталяванне: не патрабуецца.
Апісанне гульні. Кожны з дзяцей называе сябе якой-небудзь агароднінай (рэпай, рэдзькай, цыбуляй, морквай, радыскай і г.д.) і становіцца ў круг. Адзін з дзяцей выбіраецца агароднікам. Ён выходзіць на сярэдзіну круга і стукае палкай аб зямлю. У яго пытаюцца:
—Хто там?
—Агароднік!
—Чаго прыйшоў?
—Рэпу ўзяць!
Пасля такога адказу ўсе вядуць карагод і спяваюць:
Зверху рэпа зялёная,
У сярэдзіне тоўстая,
К канцу вострая.
Хавае хвост пад сябе.
Хто да яе не падыдзе,
Усялякі за віхор возьме.
Агароднік павінен адгадаць, хто з дзяцей назваў сябе рэпай. Калі ён адгадае, рэпа ўцякае, інакш агароднік зловіць яе і павядзе ў свой агарод.
Правілы гульні: агароднік не павінен ведаць, хто назваўся рэпай; адгадваць ён можа тры разы, калі не адгадае, яго мяняюць.
Гульня “ЛАВІЦЬ КУРЫ”.
Узрост: «Чамучкі» (старэйшыя), «Фантазёры».
Задачы: удасканальваць навыкі бегу з лоўляй і ўхіленнем; развіваць спрыт, вынослівасць, настойлівасць.
Матэрыял: хусцінка або ручнік.
Апісанне гульні.
Дзеці выбіраюць пеўня, усе астатнія — куры.
Певень расстаўляе рукі і гоніць курэй пад печ:
—Кыш пад пен, кыш пад печ...
Потым певень пытае:
—А колькі вас ёсць?
—Колькі ў лесе дроў!
Куры разбягаюцца, а певень ловіць іх. Пасля ўсе садзяцца на лаву, певень скручвае пытку з хусткі або ручніка. 3 кожнай курыцай у яго адбываецца размова:
—На чым сядзіш?
—На ганачку.
—За што трымаешся?
—За клямачку.
—А што гэта збоку?
—Бочка.
—А што ў бочцы?
—Мёд.
—А каму есці?
—Мне, а пеўню нос у смале.
Тады певень б'е пыткай курыцу,
тая ўцякае і хаваецца. Калі ж курыца на пытанне «Каму есці?» адказвае: «Певень, для цябе мядок», — ён яе не чапае, а пераходзіць да наступнай.
Правілы гульні: певень павінен лавіць курэй на абмежаванай плошчы.
Гульня «КАЛЯДА».
Узрост: «Чамучкі» (старэйшыя), «Фантазёры».
Заданы: развіваць фізічныя здольнасці, кемлівасць, знаходлівасць, уменне пераўвасабляцца; выхоўваць пачуццё павагі да традыцыйных беларускіх святаў, пачуццё калектывізму.
Абсталяванне: розны фізкультурны інвентар.
Апісанне гульні.
3 ліку ўдзельнікаў гульні выбіраецца Каляда і старэйшы. Дзеці ўтвараюць паўмесячык, кожны трымае ў руках падарунак (цацкі, малюнкі...) Калядзе.
Старэйшы прамаўляе:
Ехала Каляда з Полацка
У маляваным вазочку,
На вароненькім канёчку,
Заехала Каляда...
Старэйшы называе імя ўдзельніка гульні. Каляда пытаецца ў яго, напрыклад: «Васіль, Васіль, чым даруеш Каляду?» Хлопчык называе свой падарунак і аддае яго Калядзе. Каляда гаворыць: «Дзякуй табе за твой добры падарунак». (Можна прапанаваць дарыць Калядзе “фізкультурныя” падарункі» — розныя практыкаванні.) Гэтак называецца імя кожнага дзельніка гульні. Напрыканцы Каляда прамаўляе: «А зараз я зраблю вам такі падарунак, які ні за золата, ні за грошы не купіш. Адгадайце, што гэта?» Дзеці пачынаюць агадваць. А Каляда гаворыць: Давайце праспяваем калядную песню. Яе за грошы не купіш!» Дзеці спяваюць калядную песню, Каляда скача, падбіраючы пад мелодыю розныя рухі.
Гульня «КАЗЁЛ».
Узрост:«Чамучкі» (старэйшыя), «Фантазёры».
Заданы: садзейнічаць стварэню добрага настрою, развіваць дыялагічнае маўленне дзяцей; выхоўваць спрытнасць, хуткасць рэакцыі.
Абсталяванне: маска казла.
Апісанне гульні:
3 ліку ўдзельнікаў гульні выбіраюцца казёл і дзед. Казёл не павінен ведаць, хто з удзельнікаў гульні абраны на ролю дзеда. Дзеці утвараюць паўмесячык, у сярэдзіне якога стаіць казёл, і вядуць дыялог.
Дзеці. Дзе ты хадзіў, казёл? Дзе бадзяўся, казёл?
Казёл. Хадзіў я па лясах, па палях.
Дзеці. Чаму цябе там ваўкі не елі?
Казёл. Не баюся я ні ў лесе ваўкоў,
Hi ў полі стральцоў.
Толькі баюся старога дзеда.
Пасля гэтых слоў дзеці моцна рамаўляюць: «Дзед, лаві казла!» Дзед пачынае лавіць казла, які імкнецца дабегчы да вызначанай мяжы. Калі дзед зловіць яго, то будзе выконваць ролю казла, калі не — выбіраецца новы дзед. Перад гульнёй пазначаецца мяжа, за якой казёл будзе ў небяспецы.
Гульня «МЯДЗВЕДЗЬ».
Узрост: «Фантазёры».
Задачы: развіваць фізічныя здольнасці, кемлівасць, знаходлівасць; выхоўваць пачуццё калектывізму;
Абсталяванне: шапка і вяроўка для мядзведзя, шапка важака, бубен.
Апісанне гульні.
Выбіраецца мядзведзь (мішка), важак, музыка. Узяўшыся за рукі, дзеці ўтвараюць паўмесячык. Важак прыводзіць мядзведзя ў памяшканне і вядзе яго да дзяцей. Побач стаіць музыка з бубнам. Важак прамаўляе:
—Мішка, павесялі народ! Пака жы нам, як жанчыны хлеб месяць.
Мішка паказвае. Дзеці паўтараюць усе яго рухі.
— Пакажы, як яны ідуць на поле працаваць?
Мішка ледзь ідзе, спыняецца, слухае, углядаецца ў неба, нюхае (дзеці робяць тое самае).
— Ну-ка, мішка, пакажы, як яны ідуць з поля дадому.
Мішка ідзе хутка, нават подбегам.
— Пакажы, як мужык дровы коле. Як касу нясе. Як косіць і г.д.
Важак прамаўляе:
—Дзякуй, мішка, павесяліў народ. Пайшлі.
Хоча вывесці мядзведзя, але той не ідзе, упіраецца.
—Дзеці, мішка вельмі любіць вясёлыя народныя гульні.
Мядзведзь і важак становяцца ў круг, вызначыўшы новага важака і мядзведзя. Кожны важак і мядзведзь уносяць новыя элементы ў гульню. Для таго каб дзеці развівалі творчую фантазію, можна прапанаваць ім загадзя размер- кавацца па парах і падрыхтаваць новыя дзеянні.
Гульня «ЖУРАВЕЛЬ».
Узрост: «Фантазёры».
Задачы: практыкаваць ва ўменні трымаць раўнавагу; развіваць спрыт, увагу; выхоўваць хуткасць рэакцыі.
Абсталяванне: «масток» (даўжыня 2—3 м), шапка жураўля.
Апісанне гульні.
Сярод удзельнікаў гульні выбіраецца журавель (хлопчык) ці жураўка (дзяўчынка). Дзеці па парах (пажадана, каб у пары былі хлопчык і дзяўчынка) становяцца паўмесяцам. Узяўшыся за рукі, яны падымаюць то правую, то левую нагу (імітуюць рухі жураўля). Журавель на некаторай адлегласці (3—4 м) важна ходзіць па «балоце».
Дзеці гавораць спакойна:
Як павадзіўся журавель
Да нашых канапель.
Такі-такі чубаты,
Такі-такі насаты!
Потым усе моцна прамаўляюць: «Хапай, журавель!», і першая пара хутка бяжыць па масточку цераз «балота». Журавель павінен дакрануцца рукой да дзяўчынкі, а калі жураўка — то да хлопчыка. Калі жураўлю пашанцуе, на яго месцы застаецца той, хто застаўся без пары. Гульня працягваецца.
Перад гульнёй пазначаецца «балота» і «масток»
(даўжынёй 2—3 м).
Гульня «ПРЭЛА-ГАРЭЛА».
Узрост: «Чамучкі» (старэйшыя), «Фантазёры».
Задачы: развіваць хуткасць рэакцыі, кемлівасць, спрыт, умение дзейнічаць па сігнале.
Матэрыял: цацкі.
Апісанне гульні. Да пачатку гульні выхавальнік у розных месцах пляцоўкі хавае цацкі. Дзеці становяцца ў круг і гавораць наступныя словы:
Прэла-гарэла,
За мора ляцела,
А як прыляцела,
Дзе-небудзь села.
Хто першы знойдзе,
Той сабе возьме.
Пасля гэтага яны разбягаюцца па пляцоўцы і шукаюць схаваныя цацкі.
Правілы гульні: дзеці не павінны бачыць, куды выхавальнік хавае цацкі; пераможцам лічыцца той, хто болып іх знойдзе.
Гульня «ЗАМАРОЖАНЫЯ».
Узрост: «Чамучкі» (старэйшыя), «Фантазёры».
Заданы: удасканальваць навыкі бегу пры змяненні тэмпу і напрамку; выхоўваць смеласць, сумленнасць.
Абсталяванне: не патрэбна.
Апісанне гульні.
Дзеці выбіраюць Дзеда Мароза па лічылцы:
Дзед Мароз, Дзед Мароз
Бабу снежную прынёс.
Баба, баба, снегавуха,
Не хапай мяне за вуха!
I разбягаюцца па пляцоўцы. Дзед Мароз бяжыць за імі і імкнецца дакрануцца да каго-небудзь рукой, замарозіць. Замарожаны павінен спыніцца і расставіць рукі ў бакі. Гульня заканчваецца, калі будуць замарожаны ўсе дзеці. Затым выбіраюць новага Дзеда Мароза і пачынаюць гульню спачатку.
Правілы гульні: замарожанае дзіця павінна расставіць рукі ў бакі і не рухацца.
Гульня «ЗАІНЬКА».
Узрост: «Чамучкі» (старэйшыя), «Фантазёры».
Задачы: развіваць увагу, спрыт, каардынацыю рухаў, хуткасць рэакцыі.
Абсталяванне: шапачка зайца.
Апісанне гульні. Д зеці бяруцца за рукі і ўтвараюць круг. У сярэдзіне — заінька. Усе спяваюць:
Заінька бялюсенькі,
Заінька шарусенькі!
Праскачы ў дзірачку
Ды не пабі спіначку!
На гэтыя словы зайчык імкнецца выскачыць з круга, але дзеці не пускаюць: хутка прысядаюць, як толькі ён набліжаецца да каго-небудзь з іх.
Пасля гэтага дзеці спяваюць далей:
Заінька, павярніся,
Шэранькі, павярніся!
Тупні ножкай, паскачы
Ды ў далоні запляшчы!
Пры заканчэнні песні ўсе павінны запляскаць у далоні. Гэтым момантам карыстаецца зайка: ён дакранаецца да каго-небудзь з дзяцей і хутка становіцца на яго месца.
Той, хто застаўся без месца, павінен выконваць ролю заінькі.
Правілы гульні: пры набліжэнні заінькі ігракі павінны хутка ўзяцца за рукі; калі яны не паспеюць зрабіць гэтага, той, да каго дакрануўся зайчык, займае яго месца.
Гульня «ХОДЗІЦЬ ЛІСКА ЛЯ ВАКОНЦА».
Задачы: удасканальваць навыкі бегу ўрассыпную; развіваць спрыт, арыенціроўку, хуткасць рэакцыі.
Матэрыял: маска лісы.
Рухі: імітаваць паводзіны і рухі лісы — хадзіць урассыпную, як ліса; уцякаць у «норку» пасля слоў «прэч ад нас».
Ходзіць ліска ля ваконца,
Маніць дзетак каля плетак:
“Ах вы, дзеткі, многа вас”.
Дзеці. Рыжа шапка, прэч ад нас!
Гульня «ГАРЛАЧЫК».
Узрост: «Чамучкі» (старэйшыя), «Фантазёры».
Задачы: практыкаваць ва ўменні хутка бегаць, дзейнічаць па сігнале, арыентавацца ў наваколлі; развіваць увагу.
Матэрыял: медальёны-гарлачыкі, капялюш.
Апісанне гульні. Дзеці сядзяць у крузе на кукішках — гэта гарлачыкі. Па крузе ходзіць пакупнік. Спыніўшыся каля каго-небудзь, ён пытаецца:
Колькі каштуе гарлачык?
Дзіця адказвае:
За гарлачык гэты
Дай нам зусім крышку:
Каб ніколі не хварэць,
Маннай кашы лыжку.
Пасля гэтых слоў дзіця-гарлачык паднімаецца на ногі і бяжыць па крузе ў адным напрамку, а пакупнік — насустрач яму. Кожны імкнецца заняць свабоднае месца. Той, хто спазняецца, становіцца пакупніком.
Правілы гульні: дзеці павінны бегчы па крузе ў розных напрамках пасля слоў «...маннай кашы лыжку», кожны з іх імкнецца заняць свабоднае месца.
Гульня «ФАРБЫ».
Узрост: «Фантазёры».
Задачы: практыкаваць ва ўменні бегаць з ухіленнем і лоўляй; развіваць памяць, кемлівасць.
Матэрыял: фарбы рознакаляровыя (напрыклад, з паперы) на кожнага ўдзельніка; адзенне для гаспадара і Несцеркі; абруч (дом для фарбы).
Апісанне гульні.
Дзеці выбіраюць гаспадара фарбаў і адгадчыка Несцерку. Усе астатнія — фарбы.
Несцерка адыходзіць убок, а гаспадар і фарбы ціхенька згаворваюцца, хто які колер будзе мець. Назву фарбам можа даваць гаспадар або кожная сама выбірае сабе які-небудзь колер. Гаспадар павінен добра запомніць, які колер мае тая ці іншая фарба.
Калі колеры размеркаваны, фарбы і гаспадар прысядаюць на кукішкі і робяць выгляд, што засынаюць. Тут да іх прыходзіць Несцерка, тупае некалькі разоў нагой і гаворыць:
—Стук-стук!
Гаспадар прачынаецца і пытаецца:
—Хто тут?
—Несцерка!
—Чаго прыйшоў?
—Па фарбу!
—Па якую?
Несцерка называе які-небудзь колер, напрыклад:
—Па сінюю!
Калі такога колеру сярод фарбаў няма, гаспадар гаворыць:
—Такой фарбы ў нас няма!
А ўсе «фарбы» пляскаюць у ладкі і прыгаворваюць:
Пайдзі за сіненькі лясок,
Знайдзі сіні чабаток.
Панасі, панасі
I нам прынясі!
Пасля гэтых слоў Несцерка адыходзіць убок, потым вяртаецца і працягвае з гаспадаром гутарку:
—Стук-стук!
—Хто там?
—Несцерка!
—Чаго прыйшоў?
—Па фарбу!
—Па якую?
—Па белую!
Калі белая фарба ёсць, гаспадар яму гаворыць:
— Ёсць белая фарба, бяры яе! Фарба ўцякае, а Несцерка яе ловіць.
Правілы гульні: дзіця-фарба павінна бегчы ў загадзя абазначанае месца; злоўленая фарба наступны раз у гульні ўдзел не прымае.
Ішла кошка па раялі, Наступіла на педалі I ад болю закрычала: — Мяу!
Ішла кукушка міма сеці, А за ёй пішчалі дзеці. Кук-мак, кук-мак, Выбірай адзін кулак. Ку-ку, ку-ку, Прынімай адну руку.
Ішоў баран Па крутым гарам, Вырваў траўку, Палажыў на лаўку. Хто яе возьмець, Той вон пойдзець.
Ішоў кот праз сто варот, Дайшоў да канца, Знайшоў кацяня, Мяў!
Бегла курка па таку, Па зялёным табаку, Ела сахар і мядок, Адчапіся, каралёк.
Дзесяць. У прыцемках прачнуўся месяц. Дзевяць. Дзеці снам і казкам вераць. Восем. Заціш ходзіць па пакосе. Сем. Павячэраў — больш не ем. Шэсць. Цемра дзень у долах есць. Пяць. Зоры ў хвалях рэк дрыжаць. Чатыры. Халадок прысеў на жвіры. Тры. Люляюць стрэлкаліст вятры. Два. Пад коўдрай змроку спіць трава. Адзін. Сон, з казак вытканы, глядзі!
Кінь, кінь, перакінь, Давай далей пабяжым, Цераз воду і агонь, Не дагоніць нас і конь.
Кацілася торба З высокага горба, А ў той торбе Хлеб, пшаніца. З кім жадаеш Ты дзяліцца?
Кацілася яблычка па агароду I упала прама ў воду. Бульк!
Ляцеў воран У трубу чорну. Дым валіць — Табе жмурыць.
Нітачка, іголачка, Ці-ці-ці, Уляці.
Раз, два, тры, чатыры, пяць, Выйшаў зайчык пагуляць, А за зайцам — шэры воўк, Воўк у зайцах знае толк.
Раз, два, тры, чатыры, пяць, Выйшаў зайчык пагуляць. А за зайчыкам луна, Просіць выйсці калдуна.
Раз, два, тры, чатыры, пяць, Выйшаў месяц пагуляць, А за месяцам луна — Аставайся ты адна.
Ранішняя лічылка
Адзін. На луг світальны паглядзі. Два. Іскрыцца росамі трава. Тры. Збіваюць россып рос вятры. Чатыры. Вясёлы промень сеў на жвіры. Пяць. Воды ракі са сну бурчаць. Шэсць. Світанак цемру і ўдолах есць. Сем. І я сняданак смачна ем. Восем. Запелі косы на пакосе. Дзевяць. Дзеці ў дзень без хмараў вераць. Дзесяць. Да ночы спіць дрымотнік-месяц.
Вада-вадзіца, памажы памыцца! Памыем тварык, каб ззяў, як ліхтарык. І ясныя вочкі, каб усё было бачна. І салодкія вусны, каб елася смачна. І носік, каб кветачкі водар давалі. І вушкі, каб голас матулі пазналі. І шчочкі, каб ірдзелі світаннем. Дзякуй, вадзіца-вада! Да спаткання!
Дзесяць. У прыцемках прачнуўся месяц. Дзевяць. Дзеці снам і казкам вераць. Восем. Заціш ходзіць па пакосе. Сем. Павячэраў — больш не ем. Шэсць. Цемра дзень у долах есць. Пяць. Зоры ў хвалях рэк дрыжаць. Чатыры. Халадок прысеў на жвіры. Тры. Люляюць стрэлкаліст вятры. Два. Пад коўдрай змроку спіць трава. Адзін. Сон, з казак вытканы, глядзі!
Хадзіў буська па балоту, Ён шукаў сабе работу. Шукаў, шукаў, не знайшоў I заплакаў дый пайшоў.
Эны-бэны, фіны, лёк, Сам Пятровіч бліны пёк. Пёк, пек, не дапёк, Схапіў шапку дый уцёк.
Я сядзеў, чытаў газету, Нехта выпусціў ракету. Раз, два, тры — Гэта, верна, будзеш ты.
— Заяц-месяц, Дзе ты быў? — У лесе. — Што рабіў? — Лыкі драў. — Куды клаў? — Пад калоду. — Выйдзі вон із карагоду!
.jpg)
Студзень году пачатак, а зіме палавіна.
Віхры і мяцелі ў лютым наляцелі.
Сакавік дрэвам сок пускае.
Красавік цяпло нясе.
Май зямлю грэе, а сіверам вее.
Чэрвень не гуляе, а ўраджай люляе.
Ліпень пякучы, але даручы.
Ліпень косіць і жне, доўга спаць не дае.
Хто ў ліпені на полі пацее, таго ўзімку і печка пагрэе.
Улетку зробіш - узімку знойдзеш.
Хто ў жніўні гуляе, той зімой галадае.
Што поле ўродзіць, тое жнівень павозіць.
Жнівень жне і косіць – на сталах багацця досыць.
Халодны верасень, але сыты.
Кастрычнік зямлю балоціць, а дрэвы залоціць.
У лістападзе гола ў садзе.
Снежань вока снегам цешыць, ды марозам вуха рве.
Кожная хата ў жніўні багата.
Па рабоце майстра знаюць.
Чалавек жыве век, а добрая справа - два.
Работа і поіць і корміць.
Хто не працуе, той не есць.
Гультаю зямля хлеба не дае.
Сумленная праца - наша багацце.
Нічога само не зробіцца.
Работу словам не заменіш.
Хто працуе, той і мае.
Якая работа, такая і плата.
На чужы каравай рот не разявай.
Праца - не забота, забота - калі няма работы.
Гультай за работу - мазоль за руку.
Устанеш рана - многа зробіш.
Ласкавае слова, што дзень ясны.
Прыемнае слова як вясновы дзень.
Родную маці нікім не заменіш.
У сваім краі, як у раі.
Сам гінь, а таварыша выручай.
Праўда даражэй за грошы.
Спачатку падумай, потым гавары.
На добрае пытанне добрае і апавяданне.
Добрае слова не забываецца.
Слоўка, як птушка: выпусціў - не вернеш.
Пяць разоў падумай, адзін скажы.
Ласкавае слова, як сонейка грэе.
Тады слова серабро, калі справа - золата.
Свая хатка як родная матка.
Чалавек без Радзімы, як салавей без песні.
Няма смачнейшай вадзіцы, як з роднай крыніцы.
Дзе нарадзіўся, там і згадзіўся.
Свая старана не бывае халадна.
Кожная птушка свае гняздо любіць.
Усюды добра, а дома лепей.
У чужой старонцы не так свеціць і сонца.
Радзіма любая, што маці родная.
Пры сонейку цепла, пры маці добра.
Матчыны рукі заўседы мяккія.
У каго ёсць матка, у таго галоўка гладка.
Птушка рада вясне, а дзіця маці.
Шануй маці за бацькам: другіх не знойдзеш.
Маміна крыло і ў дарозе цёплае.
Хто бацькоў не слухае, той у пальцы дзьмухае.
Не чакай з неба дараванага хлеба.
Трэба нахіліцца, каб вады напіцца.
Ад працы рукі не сохнуць.
Хто працуе, той не сумуе.
Дзе шчырая праца, там густа, а дзе лянота – пустота.
Не капаўшы студні, вады не піці.
Хто з моладу не працуе, той пад старасць жабруе.
Гультай і сядзець стамляецца.
Вочы страшацца, а рукі зробяць.
Дзе няма ахвоты, там няма работы.
Сон на заўтра адкладзі, а справу сёння давядзі.
3 адкладу няма ладу.
Дзе шчырая праца, там куста, а дзе лянота - там пуста.
Якая справа, такая і слава.
Перш папрацуй, а тады патанцуй.
Сябра за грошы не купіш
Лёгка пасварыцца, цяжэй памірыцца.
Чалавек без сябра, што яда без солі.
Што аднаму цяжка, тое гуртам лёгка.
Як ты да людзей, так і людзі да цябе.
Як гукнеш, так і адгукнецца.
Сам сябе губіць, хто іншых не любіць.
.jpg)
Што гэта за вочы: адно свеціць удзень, а другое ўночы? (Сонца, месяц)
Два браты глядзяць у ваду, а ніколі не сойдуцца. (Берагі)
Як зайдзе ў дом, не выганіш калом, а пара прыходзіць – ён і сам уходзіць. (Прамень сонца)
Нахмурыцца, насупіцца, у слёзы ўдарыцца – нічога не застанецца. (Навальніца)
Ляціць, не аддыхае, а крылаў не мае. (Вецер)
Ляціць, а не птушка, вые, а не звярушка. (Вецер)
Як ляцеў, то зіхацеў, а як упаў, дык чорны стаў. (Дождж)
З гары падае, а ўнізе б'е. (Гром)
Стукае, грукае, а нідзе яго не відаць. (Гром)
Адзін лье, другі п’е, а трэці паглынае. (Дождж, зямля, расліны)
Вечарам нараджаецца, ноч жыве, а раніцай памірае. (Раса)
Вечарам прыляціць, усю ноч на зямлі праляжыць, а раніцай на неба паляціць, (Раса)
Поле не змерана, стада не злічана, пастух рагаты. (Неба, зоркі, месяц)
На полі Ярох рассыпаў гарох, стала світаць – няма чаго сабіраць. (Месяц і зоркі)
Без ног бяжыць, без век (без вачэй) глядзіць. (Вада)
Тут бурліць, там шуміць, а часта работу робіць. (Рэчка)
Цякло, цякло і лягло пад шкло. (Рэчка пад лёдам)
Усюды дарога адкрыта, а праедзеш – следу няма. (Рэчка і лодка)
Кругом вада, а з піццём бяда. Хто адгадае, дзе гэта бывае? (На моры)
Без тапара (сякеры), без кліна на рацэ мост зрабіў. (Мароз, лёд)
Без рук малюе, без зубоў кусае. (Мароз)
Ляціць – маўчыць, ляжыць – маўчыць, а як памрэ, дык зараве. (Снег)
Белы, а не сахар, без ног, а ідзе. (Снег)
Хоць ён побач ідзе, а рукамі не возьмеш. (Цень)
Без языка – а крычыць, ніхто яго не бачыць, а ўсякі чуе. (Рэха)
Выходзілі дванаццаць малайцоў, выносілі пяцьдзесят два сокалы, выпускалі трыста шэсцьдзесят пяць лебядзей. (Год, месяцы, тыдні, дні)
Пад акенца падойдзе, не стукаючы, не грукаючы; ад акеаца адойдзе, не стукне, не грукне. (Дзень)
Прыйшла чорна маці, усіх паклала спаці. (Ноч)
Сястра да брата ідзе, а брат ад сястры хаваецца. (Ноч і дзень)
Вясна прыгрэе, шубу надзене; зіма наступае, шубу скідае. (Лісцевае дрэва)
Зялёная, а не луг, белая, а не снег, кучаравая, а без валасоў. (Бяроза)
Ніхто іх не палохае, а яны ўсё дрыжаць. (Лісце асіны)
Сядзяць паненачкі ў чырвоных сукеначках, хто ідзе, дык паклоніцца. (Суніцы)
У траве, як аганькі, ружавеюць вугалькі.
Іх вадою не зальеш, рук і ног не апячэш.
Дзень і ноч гараць, палаюць,
Смак яны мядовы маюць. (Суніцы)
Стаіць ляпёшка на адной ножцы. Хто міма ні пройдзе, усякі ёй паклоніцца. (Грыб)
Ніколі шапкі не здымае,
Бо ні адной рукі не мае. (Грыб)
Хоць у капелюшы, але галавы не мае. (Грыб)
Не агонь, а не схопіш – абпалішся. (Крапіва)
Ля дарогі – шарык белы,
Вецер дзьме, а шарык цэлы.
А як дзьмухнуць хлапчукі –
Пух ляціць ва ўсе бакі. (Дзьмухавец)
У гародзе летам, цвіце жоўтым цветам, вышэй усіх узняцца рад, бо ён сонцу малодшы брат. (Сланечнік)
На тоненькай ножцы стаіць,
Сонейка на неба глядзіць. (Сланечнік)
Было жоўтым, вырасла зялёным, сонца пацалавала, зноў жоўтым стала. (Пшаніца)
Ураздіўся ён высокі,
Шаўкавісты, сінявокі.
Апранае нас здавён…
Здагадайцеся, хто ён? (Лён)
Цвіту ўсё лета я,
Жыву звычайна ў жыце.
Нашу хлапечае імя,
Як зваць мяне, скажыце? (Васілёк)
Стаяць каля сценкі Юлькі,
На іх белыя кашулькі.
Сэрцы іх залатыя,
Адгадайце, хто такія? (Рамонкі)
У лужку-лужочку выраслі сястрычкі: Залатое вочка, белыя раснічкі. (Рамонкі)
У лужку-лужочку
Выраслі сястрычкі:
Залатое вочка,
Белыя раснічкі. (Рамонкі)
На градцы зялёны, а ў бочцы — салёны. (Агурок)
Сядзіць пані ў чырвоным жупане, хто жупан здзірае, той слёзы пралівае. (Цыбуля)
Між агуркамі, буракамі — каза з зялёнымі рагамі. (Цыбуля)
Летам я рагатая,
Восенню – хвастатая.
Хоць і горкая зусім,
Ды патрэбная ўсім. (Цыбуля)
Стаіць паненка, на ёй белая сукенка, на ёй шэсцьдзесят адзёжак і ўсе без засцёжак. (Капуста)
Стаіць аднаногі ў зялёным халаце,
А добра прыгледзішся – лата на лаце. (Капуста)
Зелёная – не елка, чырвоная – ды не дзеўка, з хвастом – ды не мыш. (Бурак)
Ён у самы санцапёк
Падстаўляе сонцу бок.
Колерам зеленаваты,
У цяльнашцы паласатай. (Кавун)
Круглы хлявец поўны белых авец. (Гарбуз)
Поўна бочачка (бочка) круп, а наверсе струп. (Макаўка, мак)
Пад адным калпачком семсот казачкоў. (Мак)
Чырвонае цельца, каменнае сэрца, вінная на смак, а завецца як? (Вішня)
Маленькая паненачка
Схавалася ў цянёк.
Чырвоная сукеначка,
А беленькі пянёк. (Маліна)
Рос, вырас, з куста вылез.
Па кустах пакаціўся, на зубах раскасіўся. (Арэх)
Адна я ў лесе з белаю карой.
Багата сокам веснавой парой. (Бяроза)
Заўсёды летам і зімой,
Мае іголачкі са мной.
Галінак у мяне багата.
Я сустракаю з вамі свята. (Елка)
Я зацвітаю кожным летам,
Не пышным, ледзь прыкметным цветам.
Але як толькі расцвіту,
Дык пчолы чуюць за вярсту. (Ліпа)
Я засцілаю дол ігліцай,
Спрадвеку слаўлюся жывіцай. (Сасна)
І ў сто гадоў я малады.
Маё насенне – жалуды. (Дуб)
Стаіць у лесе дрэўца,
Ад ветра лёгка гнецца,
А гронкі ягадак гараць,
І снегіры да іх ляцяць. (Рабіна)
Зранку ходзіць на чатырох нагах, удзень – на дзвюх, а ўвечары – на трох. (Чалавек у розным узросце)
За сцяной касцяной цецярук балбоча. (Язык)
Поўны хлявец авец, а пасярэдзіне чырвоны баран. (Зубы і язык)
Адзін гаворыць, двое глядзяць, двое слухаюць. (Язык, вочы, вушы)
Два родныя браты цераз дарогу жывуць, а адзін другога ніколі не бачаць. (Вочы)
Маленька, кругленька, як бяда прыпрэ, то вада пацячэ. (Вока)
Пяць братоў у адну ноч радзіліся, а ростам няроўныя. (Пальцы)
Вось вам быль-небыліца:
У пяці чалавек — адна паясніца. (Рука і пальцы)
І сваё дзіцё не забыла, і чужых малачком напаіла. (Карова)
Не згубіла, а ўсё шукае, не хворая, а ўсё крэхча. (Свіння)
Па полі і лузе ходзіць у кажусе. (Авечка)
Маленькія лапкі, на лапках драпкі, ціхенька ступае, мышак пужае. (Кот)
Маленькі шарык пад лаўкай шарыць,
Збірае крошкі, баіцца кошкі. (Мышка)
Поўна дзежачка віна, а ні верху, а ні дна. (Яйцо)
Усіх ў пору буджу, хоць часоў не ваджу. (Певень)
Ідзе паважнаю хадою,
Нясе бліны пад барадою. (Певень)
Не яздок, а са шпорамі, не стораж, а ўсіх будзіць. (Певень)
Домік, поўненькі дабра, доўга быў без жыхара, А жыхар з'явіўся — домік разваліўся. (Куранё)
У вадзе купаўся, сухім застаўся, Крылаты, гарласты, чырвоныя ласты. (Гусак)
Белы, як снег, надуўся, як мех, гагоча, рагоча, як жарабок. (Гусь)
Ён па лесе скок ды скок,
Косіць вокам з боку ў бок.
У дупле вавёрка – шчоўк,
А яму здаецца – воўк. (Заяц)
Хоць малы ён, часам з кулак, але ў рукі не возьмеш ніяк. (Вожык)
Паўзун паўзе і іголкі вязе. (Вожык)
Два разы нараджаецца, адзін раз памірае. (Птушка)
У чырвоных ботах, захаваўшы лапкі, ходзіць па балоце, спрытна ловіць жабкі. (Бусел)
Спераду шыльца, ззаду вільцы, наверсе чорнае сукно, падыспадам белае палатно. (Ластаўка)
Адгадайце, што за лекар у лясах жыве спрадвеку, лечыць летам і зімой дрэвы дзюбаю сваёй. (Дзяцел)
Не доктар, а дрэвы лечыць. (Дзяцел)
Удзень спіць, а ўночы крычыць. (Сава)
Ва ўсіх дзетак адзенне з манетак. (Рыба)
Як жывы, дык чорны, як памрэ, дык чырвоны. (Рак)
Хто на сабе хату носіць? (Слімак)
Над намі ўверх нагамі ходзяць, не страшацца, нікога не баяцца. (Мухі)
Без станка і без рук, а кросны тчэ. (Павук)
Хто мяне заб’е, той сваю кроў разалье. (Камар)
Тонкі галасок, доўгі насок. (Камар)
Чоран, ды не воран, рагат, ды не бык, шэсць ног без капыт, ляціць – вые, сядзе – зямлю рые. (Жук)
Семсот муляроў змуравалі дом без вуглоў. (Мурашкі)
Сям’я – душ трыста і багата, ды ўсяго два лакці хата. (Муравейнік, вулей)
Снег на полі, лёд на рэчцы, мяцеліца гуляе, калі гэта бывае? (Зімой)
Растае сняжок, ажывае лужок, дзень прыбывае — калі гэта бывае? (Вясной)
Сонца пячэ, ліпа цвіце, збожжа даспявае — калі гэта бывае? (Летам)
Пуста ў палях, мокне зямля, дождж палівае — калі гэта бывае? (Восенню)
Ляцяць птушкі без крыл, на дрэвы садзяцца без ног. (Сняжынкі)
Белы, лёгкі і пушысты,
Ён укрыў зямлю ўсю чыста.
Я прынёс яго ў дом —
Ён разліўся ручаём. (Снег)
Што за беленькая мушка
Апусцілася на вушка.
Ледзь чутно паказытала,
Штосьці вушку пашаптала,
І праз міг яе не стала. (Сняжынка)
На ўсе рукі майстар здатны: I дарожнік ён, і шкляр,
I мастак з яго выдатны,
I цудоўны ён цясляр. (Мароз)
Без голасу, а вые, без рук, а абрусы сцеле. (Завіруха)
Свеціць і грэе, весяліць і ззяе, усю зямлю ажыўляе. (Сонца)
Вее, сее, рассявае, сляды замятае. (Вецер)
Як дзяды яны з бародамі, у пушчы цэлымі чародамі Проста дзіва — не звяры, называюцца... (Зубры)
З грывай, а не конь,
З рагамі, а не бык,
З барадой, а не казёл
Гучна-гучна зароў
Цар пушчанскіх звяроў. (Зубр)
Ён прысмакаў з'еў нямала, А калі харчоў не стала, Лапу смокчачы, заснуў,
Ледзьве не праспаў вясну. (Мядзведзь)
Адгадайце, хто такі
На нагах гісіных
Сярод быстрае ракі
Збудаваў плаціну? (Бабёр)
Спакойныя звяры, хвасты ў іх, як лапаты, Без тапароў і піл будуюць сабе хаты.
Вось гэта дык звяры! Завуць іх усе... (Бабры)
Рыжая дзяўчынка залезла ноччу ў двор — Курэй пералічыла і ўсіх панесла ў бор. (Ліса)
У рыжай разбойніцы
Хвост, як мятла.
Ад кары ўцякла –
Сляды замяла. (Ліса)
Хто пад галлём дрэў сігае, Як агнём, хвастом мільгае, Дома ж, сеўшы пад застрэшкам, Лушчыць шышкі і арэшкі. (Ваверка)
Не кравец, а ўсё жыццё з іголкамі ходзіць. (Вожык)
Мышак ловіць, ды не коцік ён,
І лісты носіць, ды не паштальён.
Каб лісе не трапіць на зубок,
У калючы скруціцца клубок. (Вожык)
Напхана пухам, ляжыць пад вухам. (Падушка)
Я не чарапаха – робат,
Але працаваць люблю.
Я не слон, але ў свій хобат
З дывана ўвесь пыл лаўлю. (Пыласос)
Па тканаму мору жалезны карабель плыве,
Мора пад ім шуміць, услед высыхае.
Сам жа карабель тады кранецца,
Як да сцяны прыпрэцца. (Электрапрас)
Яна на яго злосна бурчэла, кідала яго і вярцела.
Яно ж пасля гэтага памаладзела. (Пральная машына)
Праз палі, масты, лясы
Ляцяць словы-галасы.
Дзякуючы правадам,
Кажуць тут, а чутна там. (Тэлефон)
Пілавінне рассяваю,
І ў час працы я спяваю.
Лес заўжды мяне чакае,
Адгадай, хто я такая? (Піла)
Жалезны конь, у жываце агонь,
Есці не просіць, а жне і косіць.
Па полю ўлетку паўзе,
Траву хутка грызе. (Касілка)
Не крот, а капае. Лап не мае, а сеянае з зямлі выкідае. (Бульбакапалка)
Конь сталёвы, аўса не просіць, а арэ і косіць. (Трактар)
Што гэта за машына, што разам і жне і малоціць? (Камбайн)
Гусь па вуліцы ідзе, дзюбай вуліцу грызе. (Экскаватар)
Гудзе як пчала, ляціць як страла,
Крыламі махае, хто адгадае? (Самалёт)
Плыве ў прасторы ды не ў моры.
Караблём завецца, а ля зорак уецца. (Касмічны карабель)
Коўдру, крупы, бохан хлеба –
Я ўмяшчаю ўсё, што трэба,
А сам еду на спіне.
Хто я, ведаеш ці не? (Рукзак)
Б’е яго спартсмен ракеткай,
Ён не крыўдзіцца за гэта.
І ніколі ён не плача:
Ні калі ляжыць ці скача. (Тэнісны мяч)
Напіўся, наеўся,
На агонь усеўся,
Кашу зварыў
І нас накарміў. (Гаршочак)
З ёй спаткаешся тады,
Як захочацца вады.
І цалуеш ты яе
Кожны раз, як піць дае. (Шклянка)
То ціхмяны, то ўзвіваецца,
Не сабака, а пужаецца.
Паказвае языкі.
Адгадайце, хто такі? (Агонь)
Конспект занятия по образовательной области «Ребенок и общество»
«Знакомство с государственными символами
Республики Беларусь»
Программное содержание:
1. Расширять знания воспитанников о Республике Беларусь.
2. Познакомить с государственными символами Республики Беларусь.
3. Обогащение словаря детей: президент, хлеб-соль, каравай, кокошник.
Оборудование: обруч, каравай хлеба, белорусские костюмы для детей, рушник, презентация с рассказом о Республике Беларусь, видеоматериалы.
Ход занятия
Воспитатель: Ребята, сегодня я приглашаю вас в необычное путешествие. Прежде чем мы отправимся в путешествие, я приглашаю вас изобразить ручеек, текущий через обруч.
(Дети идут змейкой, пролезают сквозь обруч и встают около стульчиков. Во время игры — на экране видео о Республике Беларусь.)
(На слайде — девочка и мальчик, одетые в национальные белорусские костюмы с хлебом-солью на рушнике.)
(Воспитатель предлагает детям подойти к столу и найти предметы, которые есть на слайде. Дети находят каравай хлеба, соль, рушник.)
Воспитатель: Молодцы, ребята! Это каравай хлеба. Именно так встречают гостей в нашей стране — хлебом-солью. Хлеб — символ нашего дружелюбия перед всеми народами.
Республика Беларусь — большая страна. Назовите ее столицу? (Минск.)
Воспитатель: Правильно. Главный город Республики Беларусь — Минск. В Минске работает правительство вместе с Президентом Республики Беларусь Александром Григорьевичем Лукашенко. (Слайд презентации.)
Как у любой суверенной страны (независимой) у нее есть государственные символы. Назовите их. (Гимн, герб, флаг.)
Дидактическая игра «Определи герб и флаг Республики Беларусь»
Дети делятся на подгруппы. Каждой раздаются карточки с изображениями гербов и флагов разных стран. Дается задание определить герб и флаг Республики Беларусь и назвать их отличительные признаки.
— Где поднимается и устанавливается Государственный флаг Республики Беларусь? (На правительственных зданиях — постоянно, административных зданиях, на площадях, улицах — во время праздников, в том числе спортивных; на различных церемониях (например, во время проведения Дня знаний в школе, награждениях победителей, спортивных соревнованиях и т.д.).
(Слайд с изображением Государственного герба Республики Беларусь.)
Воспитатель: Внимательно рассмотрите все детали, все части герба. Что вы видите? (Ответы детей.)
Воспитатель: На гербе мы видим изображение зеленого контура территории Республики Беларусь, какой она запечатлена на географической карте. Зеленый контур — в золотых лучах восходящего солнца. Это обозначает, что все свои помыслы граждане Республики Беларусь устремляют к своей Родине — это наша земля, нам чужой не нужно, но и своей мы не отдадим ни пяди.
Венок колосьев — это символ нашего богатства, залог трудовой удачи в будущем.
Клевер — это символ связи с миром животных (лошадью, овцой, коровой), для которых это растение — лучший корм.
Из льна изготавливались и изготавливаются красивые и прочные ткани.
Ниже контура границ Республики Беларусь помещен земной шар с восходящим над ним солнцем и золотыми лучами. Земной шар — это знак того, что Республика Беларусь воспринимает все народы Земли как равноправных друзей и партнеров, готова с ними дружить и торговать, обмениваться изделиями и знаниями. Земля в лучах солнца — вера в вечность жизни.
Пятиконечная звезда — знак мужества и высоких помыслов. Знаете ли вы, когда приходилось белорусскому народу проявлять мужество? Да, во время многочисленных войн с различными чужеземными захватчиками.
(Слайд с изображением Государственных герба
и флага Республики Беларусь.)
1-й ребенок.
Вот герб и флаг — земли сиянье.
Вся жизнь народа в них отражена:
Венок колосьев, клевер луга
И голубые цветки льна…
2-й ребенок.
Весь шар земной в колосьях слился,
И солнце яркое сияет над землей.
Народ родной для всех народов
Дарит желанный мир и сладостный покой.
3-й ребенок.
Земля любимой, древней Беларуси
Сплетает дружбой нити всех людей.
И равенство народов мира
Торжественно провозглашает всем.
Воспитатель: Герб может многое рассказать о белорусах: это миролюбивые люди-труженики, но одновременно они готовы встать на защиту своей земли и независимости.
(Подвижная игра «Пастух и волк». После игры дети садятся на стульчики.
Входят дети, одетые в национальные белорусские костюмы.)
Воспитатель: Что это за костюмы? (Ответы детей)
Воспитатель: Это белорусские национальные костюмы. Посмотрите, какие они красивые. Расскажите, из чего они состоят. (Ответы детей. Педагог помогает в случае затруднения.) (У девочки — юбка с кофточкой, жакет, передник. На голове — кокошник. У мальчика — рубашка, светлые штаны, жилет. На ногах — лапти.)
Ребята, а что такое кокошник? Что напоминает вам узор кокошника? (Белорусский орнамент.)
На каком элементе одежды вы можете еще увидеть белорусский орнамент? (На переднике.)
Воспитатель: Я предлагаю вам сейчас самим стать художниками и украсить узорами белорусский костюм.
(Дети вместе с гостями расписывают узорами белорусский национальный костюм.)
«Природные символы Беларуси»
Цель: формирование представлений о природных символах Беларуси, развитие памяти, речи, внимания, мелкой моторики рук.
Материалы: карточки с изображением природных символов Беларуси.
В игре могут участвовать дети в возрасте 5-7 лет, в количестве 4-6 человек. Для игры детей можно разделить на 2 команды: чья команда быстрее выполнит задание.
Ход игры: из предложенных карточек необходимо выбрать те, на которых изображены природные символы Беларуси.
Интерактивная игра
"Символы Республики Беларусь"
Интерактивная игра "Беларусь замковая"
Интерактивная игра
"Ці ведаеш ты мову беларускую?"
Зямля з блакiтнымi вачамi -
Раздолле рэчак i лугоў!
Тут называюць Васiлькамi
На Беларусi хлапчукоў,
Звiняць крынiцы, як цымбалы,
Сцяжынкi свецяць у лясах.
Палі, узгоркi, перавалы -
Прасторны шлях, далёкi шлях!
Краiна славы партызанскай,
Краіна міру i даброт!
Ты - наша гордасць,
Наша казка,
Як сонца, шчодры твой народ.
Твае сыны,
Твае унукі,
Мы любiм гул тваiх бароў.
І рэкi цягнуцца, як рукi,
Да цёплых, верных рук сяброў.
Эдзі Агняцвет
Пётр Клімук
Пётр Клімук, першы беларускі касманаўт, вучоны ў галіне тэхнічных навук, двойчы Герой Савецкага Саюза. Нарадзіўся ў в. Камароўка Брэсцкага р-на ў 1942 годзе. Ажыццявіў тры палёты ў складзе экіпажаў касмічных караблёў і арбітальных комплексаў, правёў у космасе 78,76 сутак.
Уладзімір Кавалёнак
Уладзімір Кавалёнак, беларускі касманаўт, вучоны ў галіне ваенных навук, двойчы Герой Савецкага Саюза. Нарадзіўся ў в. Белае Мінскай вобласці ў 1942 годзе. Ажыццявіў тры палёты ў космас у якасці камандзіра экіпажа, правёў у космасе 216,38 сутак, у тым ліку ў адкрытым космасе 2,3 гадзіны.
Алег Навіцкі
Першы беларускі касманаўт, які ўзначаліў у 2013 годзе экіпаж 34-й міжнароднай экспедыцыі на МКС. Алег Навіцкі нарадзіўся ў 1971 годзе ў г. Чэрвень Мінскай вобласці. Да паступлення ў атрад касманаўтаў служыў ваенным лётчыкам, ветэран баявых дзеянняў, узнагароджаны медалямі Міністэрства абароны РФ.
.jpg)
ЦІКАВЫЯ ЗВЕСТКІ ПРА БЕЛАРУСЬ
Беларускі нацыянальны касцюм — комплекс адзення, абутку і аксэсуараў, які склаўся на працягу стагоддзяў і выкарыстоўваўся беларусамі ў штодзённым і святочным ўжытку. Беларускі касцюм, маючы агульныя карані з украінскім і рускім нацыянальнымі касцюмамі, хоць і фарміраваўся на аснове ўзаемаўплыву літоўскай, польскай, рускай і ўкраінскай традыцый, тым не менш адрозніваецца самабытнасцю і з’яўляецца самастойным з’явай. Акрамя гэтага, ён ўбіраў у сябе тэндэнцыі інтэрнацыянальнага гарадскога касцюма і такім чынам ўпісваўся ў агульнаеўрапейскі кантэкст.
Пры вырабе касцюма выкарыстоўваліся такія віды дэкаратыўна-прыкладнога творчасці, як ткацтва, пляценне, ювелірнае мастацтва, апрацоўка скуры і іншыя. На тэрыторыі Беларусі даследчыкі вылучаюць больш за 30 разнавіднасцяў народнага касцюма, досыць строга прывязаных да пэўнай мясцовасці. Фарміраванне беларускага традыцыйнага касцюма і яго асаблівасцяў пачалося ў часы Сярэднявечча. Да канца XIX — пачатку XX стагоддзяў яго аблічча выстаялася, склаліся ярка-выяўленыя этнічныя асаблівасці. Адна з найважнейшых характарыстык беларускага касцюма — незвычайная ўстойлівасць традыцыі. Убіраючы ў сябе разнастайныя павевы на працягу стагоддзяў, беларускі касцюм доўгі час захоўваў нязменным крой некаторых прадметаў адзення, яго форму, асобныя атрыбуты касцюма ўзыходзяць яшчэ да паганскай даўніны, у ім захаваліся архаічныя рысы, напрыклад, старадаўні арнамент і паласаты дэкор. Тэхналогіі вырабу тканін таксама захаваліся з старажытных часоў.
Жаночы касцюм больш разнастайны, з выяўленай нацыянальнай спецыфікай. Вылучаюцца чатыры комплексы: са спадніцай і фартухам; са спадніцай, фартухам і камізэлькай (гарсэтам); са спадніцай, да якой прышыты ліф-гарсэт; з андаракам, фартухам, камізэлькай (гарсетам). Два першыя вядомыя па ўсёй тэрыторыі Беларусі, два апошніх ва ўсходніх і паўночна-ўсходніх раёнах. Маецца тры тыпы кашуль: з прамымі плечавымі ўстаўкамі, тунікападобная, з какеткай; вялікая ўвага надавалася вышыўцы на рукавах. Пояснае адзенне — разнастайнага фасону спадніцы, якія адрозніваліся кроем (андарак, саян, палатнянік, летнік), а таксама андаракі, фартухі. Спадніцы — чырвоныя, сіне-зялёныя, у шэра-белую клетку, з падоўжнымі і папярочнымі палосамі. Фартухі упрыгожваліся карункамі, складкамі, вышытым узорам.; камізэлькі (гарсет) — вышыўкай, карункамі, дэкаратыўнымі нашыўкамі і аплікацыямі. Жаночае верхняе адзенне часцей і багацей, чым мужчынскае, ўпрыгожвалася вышыўкай і аплікацыяй, але па выглядзе і крою не вельмі моцна адрознівалася ад мужчынскага.
Жаночы касцюм |
Галаўныя ўборы |
Верхняе адзенне |
Жаночыя галаўныя ўборы мелі важнае сацыяльнае і абрадавае значэнне. Па іх выглядзе можна было вызначыць сямейнае становішча, узрост жанчыны, яе матэрыяльнае становішча. Галаўныя ўборы выкарыстоўваліся ў абрадах і рытуалах, напрыклад, на вяселлях дзяўчыне ўрачыста змянялі дзявочы ўбор на жаночы. Карэнныя адрозненні існавалі паміж жаночымі і дзявоцкімі галаўнымі ўборамі. Дзяўчаты насілі вянкі, вузкія рознакаляровыя стужкі (скідачка, шлячок), а жанчыны хавалі валасы пад каптур, апранаючы зверху галаўны ўбор рушніковага тыпу, напрыклад, намітку або хустку.
Існавала вялікая колькасць спосабаў завязвання намітак. Вясельная намітка часта захоўвалася жанчынай ўсё жыццё і апраналася на яе пры пахаванні. Заможныя жанчыны выраблялі свае наміткі з дарагога тонкага палатна і ўпрыгожвалі іх карункамі, вышыўкай залатымі і сярэбранымі ніткамі, а жанчыны больш беднага становішча выкарыстоўвалі больш танныя тканіны і больш простыя ўпрыгажэнні, пры гэтым разнастайнасць арнаменту, як правіла, захоўвалася. Таксама жанчыны выкарыстоўвалі такія галаўныя ўборы, як хусткі, коптуравыя (чапцовыя) і рагацістыя галаўныя ўборы.
Жанчыны ў сялянскіх сем’ях часцей за ўсё насілі лапці. У халоднае надвор’е насілі пасталы. Боты і жаночыя чаравікі у вёсках насіліся толькі па святах ці ў найбольш заможных сем’ях. Такі абутак часцей выраблялі адмысловыя рамеснікі на замову.
Паясы
Пояс, які выкарыстоўваўся ў мужчынскім касцюме, вырабляўся з дарагіх шаўковых нітак з ўплеценых залатых і срэбных нітак. Ён нёс не толькі функцыянальнае значэнне, але і абрадавае, рэлігійнае і сацыяльнае. Яго вырабам займаліся майстры ткацтва, кожны пояс з’яўляўся практычна творам мастацтва і шанаваўся ў многіх краінах.
Упрыгожванні
 |
Для ўпрыгожвання насіліся завушніцы, каралі (шкляныя, бурштынавыя, каралавыя, у заможных пластоў — часам жамчужныя, рубінавыя). Іншыя ўпрыгожванні — брошкі, бранзалеты, пярсцёнкі — таксама насіліся ў асноўным заможнымі пластамі насельніцтва.
Тканіны і матэрыялы
У беларускім нацыянальным касцюме выкарыстоўваліся толькі натуральныя тканіны, якія вырабляліся ў хатніх умовах, у асноўным гэта былі лён і воўна, таксама ўжывалася тканіна з валокнаў каноплі. Для афарбоўкі пражы выкарыстоўваліся натуральныя фарбавальнікі: настоі траў, кары, лісця дрэў, балотнай руды. Для вырабу верхняй вопраткі ўжываліся сукно і аўчына. Чырвоныя ніткі для вышыўкі купляліся, але пасля ўжо ў хатніх умовах дафарбоўваліся ў карычневы і бардовы колеры.
Афармленне
Часцей за ўсё адзенне было белага колеру, у якасці ўпрыгожвання яно афармлялася вышытым чырвоным арнаментальным узорам, які аб’ядноўваў ўвесь камплект ў адзіную кампазіцыю. У арнаменце выкарыстоўваліся геаметрычныя ўзоры, пазней сталі прымяняцца таксама раслінныя ўзоры і іх спалучэнне з геаметрычнымі.У абавязковым парадку афармляліся арнаментам рукавы, каўнер, фартух і галаўныя ўборы. Пры вырабе касцюма выкарыстоўваліся вышыўка, бранае, выбарнае, перавыбарнае, закладное, рамізнае, пераборнае і ўзорнае ткацтва, карункі і аплікацыя. Для вырабу пояснага адзення шырока ўжываліся паліхромныя суконныя тканіны. На фартухі прышывалі пакупныя або самаробнае карункі.
Асаблівасці крою
У беларускім касцюме выкарыстоўваліся тры тыпы кашуль: з прамымі плечавымі ўстаўкамі, тунікападобная, з какеткай. Кашулі ўсіх тыпаў мелі прамы разрэз (пазуху) па цэнтры, даўжыня якога дасягала 35-40 см. У даўніну часцей за ўсё кашулі шылі без швоў на плячах, проста перагібаючы тканіну, але к XIX стагоддзю такі крой лічыўся састарэлым і выкарыстоўваўся толькі ў абрадавай вопратцы. Крой стаў полікавым, пры якім пярэдняе і задняе палотнішчы злучаліся з дапамогай прастакутных уставак з таго ж самага матэрыялу — полікаў. Каўнер прысутнічаў толькі ў святочнай вопратцы сялян, яго вышыня была каля 2-3 см. Сярод дробнай шляхты быў распаўсюджаны адкладны каўнер. Стаялы каўнер зашпіляўся на пару гузікаў узбоч або спераду, адкладны — на запанкі (шпонку) або сцягваўся стужкай або палоскай каляровай тканіны. Пры раскроі спадніцы з палатна рабілі два палатны, а пры шыцці спадніцы з сукна выкарыстоўвалі ад трох да шасці падоўжных полак, якія сшываць разам і збіраліся ў зморшчыны каля пояса.
.jpg)
Калісь яшчэ свет толькі зачынаўся, дык нічога нідзе не было. Усюды стояла мёртвая вада, а пасярод вады тырчэў нібы камень, нібы што. Адзін раз Пярун як разыграўся і давай пыляць стрэламі ў гэты камень. Ад яго стрэлаў выскачыла тры яскаркі: белая, жоўтая і чырвоная. Упалі тыя яскаркі на ваду; з гэтага ўся вада скаламуцілася, і свет памуціўся, як хмары. Але па некаторым часе, як усё высветлілася, дык і адзначылася – дзе вада, дзе зямля. А яшчэ па некаторым часе завялося і ўсякае жыццё і ў вадзе, і на зямлі. І лясы, і травы, і звяры, і рыба, а пасля і чалавек завёўся: ці ён прыйшоў адкуль, ці вырас тутака. Па некаторым часе гэты жыхар стаў заводзіць свае чалавечыя парадкі. Ці доўга ён так жыў, ці мала, але меў ён ужо сваю сялібу, меў многа жонак, а яшчэ больш дзяцей. Было яму прозвішча Бай. А як прыйшла яго гадзіна смерці, дык ён склікаў сваіх сыноў і падзяліў усю сваю маёмасць. Толькі аднаго сына запамятаваў. Той у гэты час быў на палешні (паляванні), і з ім былі любімыя бацькавы сабакі Стаўры і Гаўры. Прозвішча гэтаму сыну было Белаполь. Неўзабаве пасля смерці бацькі вярнуўся Белаполь з палешні. А браты яму кажуць: – Вось бацька падзяліў нам усю сваю маёмасць, а табе ён адказаў сваіх сабак, дык яшчэ наказаў, каб ты іх пусціў па волі: аднаго – у правы бок, а другога – у левы; колькі яны зямлі аббягуць у дзень, дык гэтая ўся зямля твая будзе. Вось пайшоў Белаполь і злавіў дзвух птушак, прыляцеўшых адну з паўднёвага мора, другую з заходняга. Пусціў адну птушку на поўдзень, ды і кажыць адной сабаке: – Бяры! Пусціў другую на захад і кажа другой: – Хапай! Як паляцелі тыя птушкі: адна ў адзін бок, другая ў другі… Як пабеглі сабакі за птушкамі, дык ажно зямля закурылася… Як пайшлі тыя сабакі, дык і да гэтага часу не вярнуліся, а па іх слядах дзве рэчкі працягнуліся, у адзін бок прайшла Дзвіна, а ў другі бок – Дняпро. Вось у гэтых абшарах Белаполь і пачаў сяліцца ды заводзіць свае лады… У гэтага Белаполя ад розных жонак яго развяліся розныя пляменні пад прозвічам БЕЛАРУСЫ. Яны і да гэтага часу там ходзяць, зямельку скародзяць ды жыта сеяць.
.jpg)
Засваенне дзецьмі беларускай мовы ажыццяўляецца ў спецыфічнай сітуацыі руска-беларускага блізкароднаснага двухмоўя. Для большасці дашкольнікаў першай мовай, на якой яны вучацца гаварыць і думаць, з'яўляецца руская. У той жа час дзеці даволі рана далучаюцца да беларускай мовы, чуючы яе па радыё, тэлебачанні, ад некаторых дарослых і ў дзіцячым садзе, на асобных занятках.
Аднак паўнавартасная беларускамоўнае асяродзе ў дашкольнікаў адсутнічае. Больш за тое, дзеці могуць карыстацца рускай мовай нават тады, калі да іх звяртаюцца па-беларуску, ведаючы, што іх разумеюць. Такім чынам, маўленчыя сітуацыі, у якіх аказваюцца дзеці, не ствараюць у іх жыццёвай неабходнасці размаўляць па-беларуску. З іншага боку, стыхійнае авалоданне беларускай мовай прыводзіць да змешвання рускага і беларускага маўлення дзяцей. Такім чынам, гэта патрабуе спецыфічных падыходаў да навучання дзяцей беларускай мове.
Творы фальклору сваім зместам і формай найлепшым чынам дапамогуць ў гэтым. Паступова яны ўводзяць малога ў стыхію народнага словы, раскрываюць яго багацце і прыгажосць. З'яўляюцца ўзорам прыгажосці мовы. Народныя казкі спрыяюць засваенню ўсіх формаў мовы, якія даюць магчымасць выпрацоўкі ў дзяцей ўласных моўных навыкаў.
"Вясёлка" - гэта цудоўны часопiс для дзяцей i iх бацькоў
ttp://www.cadkozelyge.guo.by/uploads/b1/s/12/364/basic/0/643/skachannyie_faylyi__4_.htm?t=1539349128
Народныя казкі для дзетак ад ЮНІСЕФ Праект «Народныя казкі для дзетак» — iнiцыятыва ЮНIСЕФ у Беларусі. Там вы знойдзеце многа цудоўных казак и гульняў для вашых дзетак на беларускай мове.
Казкi беларускiя http://kazki.by
.jpg)
Можна пачаць з самага простага, з "Калыханкі", ранішніх праграм для малых на "Беларусь-3". А таксама перакладных мульцікаў на беларускай, напрыклад: «Шрэк", " Свінка Пэпі»
Не варта забываць і аб сцэне. Напрыклад, пра такія пастаноўкі ў Беларускім дзяржаўным тэатры юнага гледача:" Доктар Айбаліт", "Воўк і семера казлянят ", " Тэдзі"," Мая маленькая чарадзейка", "Пінокіа","Дзюймовачка"," Вяселы Роджар","Кошкін Дом".
2.Спяваем па-беларуску
Можна разам з рускамоўнымі развучваць і беларускія песенькі. Напрыклад, ужо звыклыя нам «Jingle Bells» можна і праспяваць па-беларуску «Звон звініць», як і класічную «Маленькай елачцы холадна зімой» ў пер. В. Жуковіча «Ў лесе яліначцы холадна зімой»; песні з любімых мульцікаў, напрыклад, песня з м/ф «Лятучы галандзец» – «Не шанцуе нам, прынцэсам, не шанцуе!».
3.Малюем па-беларуску
Можна выкарыстоўваць чатырохрадкоўі і гульні пры маляванні. Напрыклад, «Кропка, кропка, побач – коскі. Ручкі, ножкі, агурочак-чалавек па свеце крочыць " , гэтак жа малюнкам дзіцяці можна даваць беларускія назвы:" Ялінка", "Кветка","Сонейка"," Вясёлка"," Мама, тата, я" і абмяркоўваць намаляванае на беларускай мове.
4.Гуляем па-беларуску
Хай гэта будзе сямейная гульня або Мова мамы і дочкі, або пераклад слоў ва ўжо знаёмых усім гульнях. Напрыклад, " Раз, два, тры, чатыры, пяць. Я іду цябе шукаць". Прачынацца па-руску "З добрай раніцай!", а засыпаць па-беларуску "Дабранач!». Навучыцца чыста па-беларуску чысціць зубы: "У мяне зубная шчотка, ёю зубы чышчу чотка! Хто не чысьціць зубы шчоткай, вырасьце бяззубай цеткай!». Падобнае можна знайсці ў кнізе А. Хадановіча " Нататкі таткі”
5. Прыглядаемся па-беларуску
Назвы вуліц, шыльды крам, рэклама на білбордах, гандлёвыя маркі і нават надпісы на майках міма праходзяць-беларускае слова можна сустрэць нават на запраўцы дзе заўгодна-галоўнае, прыгледзецца.
6.Чытаем па-беларуску
Па-беларуску можна пазнаёміцца з Віні-Пухам і Пэпі «Він-пых і ўсе-ўсе" «Піпі Даўгая панчоха", а таксама Мумі-тролямі і хобітамі, авечкай Адэляй, Брык і Шусей.
7.Запамінаем па-беларуску
Дзіцячы розум гнуткі і ўспрымальны. Запамінаць можна і па-расейску, і па-ангельску, і па-беларуску адразу ў адным вершыку. Напрыклад, як гэта зрабіла Я. Церашкова ў кнізе «Англійская мова. Словы за словах. Вершы".
8.Гаворым па-беларуску
З дзіцем можна абмяркоўваць, напрыклад, як прайшоў дзень ў дзіцячым садзе, наколькі была цікавай новая кніга або мультфільм, куды хадзілі на выхадных.
Гэтак жа можна завучваць з дзіцем асобныя беларускія словы. Напрыклад, з дапамогай картак, на якіх з аднаго боку пішацца беларускае слова, а на другім баку лепіцца малюнак. Захоўваць карткі лепш у канвертах, якія можна дастаць у транспарце, у чарзе і гуляць з дзіцем заўсёды, калі ўтворыцца вольны час, якое будзе карысна траціцца.
Яшчэ адзін спосаб вучыць словы-гэта падпісваць рэчы ў пакоі дзіцяці беларускімі словамі, г. зн. наляпляць стыкеры. Знаходзячыся з дзіцем у пакоі, кожны раз можна звяртаць яго ўвагу на стыкеры і зачытваць яму словы або слухаць самога дзіцяці, калі ён умее чытаць.
.jpg)
Часцей за ўсе бывае так, дзіця ідзе ў першы клас, а не толькі не ведае беларускай мовы, але, нават, ніколі і не чула яе меладычнасці і чысціні. Бацькі з жахам садзяцца з сынам, або з дачкой рабіць дамашнюю работу па-беларускай мове і адчуваюць, што ахапіць неахопнае адразу не атрымліваецца. Згублены нейкі перыяд часу, калі можна было далучаць дзіця да роднай мовы яшчэ з маленства. Што рабіць? Плаціць грошы рэпетытарам, альбо ёсць іншы варыянт рашэння праблемы? Прапануем маладым бацькам некалькі парад паступовага знаёмства дзяцей дашкольнага ўзросту з роднай мовай.
Па-першае, калі ваша дзіця наведвае дашкольную установу, то вы павінны ведаць, што існуюць заняткі на беларускай мове ў групах . На іх рэалізуюцца задачы раздзела “Развіццё маўлення і маўленчых зносін” вучэбнай праграммы дашкольнай адукацыі. Рашэннем педагагічнага калектыву назначаецца адзіны дзень маўлення па-беларуску, калі з раніцы і да вечара дзеці чуюць беларускую мову ў садку і самі спрабуюць на ёй размаўляць. Акрамя таго, праводзяцца фальклорныя святы, напрыклад “Дажынкі”, “Свята ураджаю”, “Калядкі”, “Сустракаем вясну” і іншыя, на якіх дашкольнікаў знаёмяць з культурай беларускага народу, яго мовай, традыцыямі, абрадамі, рамёсламі. На гэтыя святы заўсёды запрашаюцца бацькі. Вось вам і першая ступень адукацыі маленькіх беларусаў.
А далей бацькам трэба развіваць дзіця самастойна ў сям’і. З чаго пачаць? Пачніце з калыханак, чытання кніжак-малютак, прывітання на роднай мове. Затым звярніцеся да збораў ў садок у гульневай форме. “А давай апранацца па-беларуску!” – прапануйце малышу. І называйце яго адзенне: шкарпэткі, насоўка, кішэнька, каўнерык, гузікі, боцікі і г.д. Праз некалькі дзён ваша дзіця без памылак будзе знаходзіць адпаведную рэч, а потым і само назаве яе па-беларуску.
На кухне хай маці пазаве дачушку гатаваць ежу па-беларуску. Назвы садавіны, гародніны, электрапрыбораў дзеці запомняць хутка і з задавальненнем будуць ужываць іх у размове з іншымі людзьмі. Тым часам тата, займаючыся рамонтам кватэры, разам з сынам разбіраюцца, якія патрэбны цвікі, гаечныя ключы, дошкі, шпалеры і іншае.
Ідучы па вуліцы з маленькім грамадзянінам Беларусі, раскажыце яму аб памятніках архітэктуры вашага гораду, назавіце па-беларуску назвы крамаў, транспарту, дрэвы ў парку, хатніх і дзікіх жывёл. Не трэба навязваць малышу размову, калі ён змарыўся, хоча адпачыць або пагуляць. Рухайцеся паступова, але ўпарта і тады, калі ваша дзіця пойдзе у школу, вы убычыце, што нездарма бавілі з ім час, далучаючы яго да роднай мовы.
Лічыце, гэта займае шмат часу, ці патрабуе дадатковых ведаў? Не? Тады, не адкладаючы, бярэмся за работу і добрых вам з дзіцем гульняў па-беларуску.
С давних пор семья рассматривалась как основа воспитания ребенка. Белорусские народные традиции закладывались в крестьянской семье и передавались из поколения в поколение.
Современное дошкольное образование ориентируется также в первую очередь на семью, которая выступает заказчиком развития разных видов, типов, профилей дошкольных учреждений, партнером в воспитательно–образовательном процессе. При этом успешность формирования разносторонне развитой, счастливой личности ребенка зависит от установления взаимодействия в системе «педагог – родители».
«Традиция – то, что перешло от одного поколения к другому, что унаследовано от предшествующих поколений (идеи, взгляды, вкусы, образ действий, обычаи и т. п.»
Традиционно воспитание белорусских детей осуществлялось в многодетной семье. Как отмечает исследователь Л. В. Ракова, большое количество детей было характерным для крестьянской семьи (от 1 до 7). Однако, в силу смертности, чаще в семье было трое детей. Рождение детей в семье было радостью: «Многа дзяцей – многа клопату, але і радасці шмат». Многодетная семья считалась идеальной, ибо благосостояние зависело от того, сколько в ней тружеников. Недаром в песне молодой муж просит жену:
Радзі мне дзевяць сыноў,
А дзесятую дочку…
Сыны будуть поле баранаваць.
А дачка хустачкі ткаць.
Кроме того, стремление иметь много детей было связано еще с тем, что в большой семье легче воспитывать детей. Не случайно народная мудрость гласит: «Адно дзіця – не дзіця, двое дзяцей – палова дзіцяці, трое дзяцей –гэта дзіця».
Семьи, как правило, были многопоколенными. В период феолализма (ХIV – 1–я пол. ХIХ в.) основными формами семьи белорусов были малые (родители и дети) и большие семьи. Большие семьи состояли из нескольких малых. Такие семьи встречались и в ХХ в. Так, по воспоминаниям жительницы деревни Бояры Молодечненского района Н. Л. Казакевич (1926 г. р.) она жила в семье, в которой было 36 человек. Кроме детей и родителей, в семье были бабушка и дедушка, замужние и незамужние тети, дяди, их дети. Система родственных отношений позволяла совсем маленьким детям усваивать первые понятия родства: «отец», «мать», «брат», «сестра», «дедушка», «бабушка», «дядя», «тетя». Кроме того, дети ориентировались и в таких понятиях, как «братавая» (жена мужа), «деверь» (брат мужа), «невестка» (жена сына), «пасестра» (двоюродная сестра).
Белорусский народ отмечает влияние наследственности в становлении личности ребенка, как в физическом, так и моральном. Забота о выборе физически крепкого жениха и невесты, рождении здорового ребенка проходит красной нитью через всю белорусскую народную педагогику. «Сава не народзіць сокала», «Як добрае семя, дык добрае племя», «Які род, такі плод», «І мой бацька такі маўся, і я ў яго ўдаўся», «Ад добрага кораня – добры парастак».
Традиционно воспитание рассматривается как ведущий фактор развития личности. «Разумным дзіця не родзіцца». «Нягоднік не родзіцца, а робіцца». К перевоспитаниюотносились весьма скептично. «З лысага цялятка лысы вол будзе», «Сокала не пераробіш у саву».
Благоприятный семейный микроклимат является традиционно важнейшим условием воспитания детей. Все споры и недоразумения решались только между мужем и женой, не на людях, дети при этом не присутствовали. Родственники при детях старались не обсуждать проступки близких им людей, особенно родителей. Как говорится, не выносили сор из избы.
Кроме того, пример родителей рассматривается как основной метод воспитания. «Дзе ў сям’і лад, там і дзеці добра гадуюцца». «Якая матка, такое і дзіцятка». «Якое дрэва, такі і клін, які бацька, такі і сын».
Воспитание детей – это святая обязанность всех родителей. «Умеў дзіця радзіць, умей і вывучыць». «Твае дзеткі – табе і глядзеці».
Белорусский народ учит, что воспитание не простое дело, это сложный, кропотливый и длительный процесс. «Дзяцей ўзгадаваць не курак пасклікаць». «Што ў маленстве выхаваеш, на тое ў старасці абапрэшся».
Весьма актуальным является традиционный наказ: воспитание детей начинать как можно раньше, с малых лет. «Выхоўвай дзіця як упоперак лаўкі ляжыць». «Гні галінку, пакуль маладзенькая». «Не паслухаў малы, не паслухае і вялікі».
Воспитание в белорусских семьях отличалось строгостью и требовательностью к детям. Большинство придерживалось мнения, что детей нельзя «распускаць», «патакаць ім». «З пестуна нічога не выйдзе». «Малому не панукай, а што трэба дай». «Да пяці год пястуй дзіця, як яечка, з сямі – пасі як авечку, тады выйдзе на чалавечка». Вместе с тем народная мудрость предостерегала от чрезмерной строгости и жестокости в воспитании детей. «Не біце дубцамі – павучайце слаўцамі». «Сілай адабраць можна, а даць – не». «Не біце вяроўкамі, а навучайце гаворкамі».
Считалось, что ласка, теплота, любовь позволят добиться наилучших результатов в воспитании. Близкие люди относились к детям с большой любовью. В народе говорили: «Ласка душу дастане». У белорусов существовала «школа пестования». Мать, бабушка, нянька (сестра, которой исполнилось пять лет) пели ребенку колыбельные песни, убаякивая его, развлекали потешками.
Физические наказания использовались как исключительная мера (битье ремней «спряжкой», прутом «березовой кашей»). Чтобы не покалечить ребенка, остерегались бить по голове, по животу, а также тяжелыми предметами. В народе считалось, что «розга – не навука». Использовались такие методы воспитания, как убеждение, внушение. Кроме того, белорусский народ отличается исключительным терпением, особенно в воспитании маленьких детей. «Не той моцны, хто стрымлівае коней, а хто стрымлівае сябе». Если ребенок ударялся о какой–нибудь предмет (стол, стул и др.) и его надо было успокоить, то этот предмет били и ругали до тех пор, пока ребенок не успокаивался. При этом приговаривали, что «стол плохой, потому что обидел нашего Ванечку». Отвлекаясь от боли, ребенок успокаивался.
В белорусских семьях было принято давать ребенку любую игрушку или предмет, который он требует, только бы он не плакал.
Детей не попрекали без необходимости: «Не крычы, а лепш навучы». При чужих людях вообще не осуждали. Наоборот, нередко можно было наблюдать такие ситуации, когда мать в присутствии посторонних, не близких людей, стремилась похвалить своего ребенка.
Характерной была равная любовь ко всем детям. Белорусский народ считает: «Каторага пальца не урэж, то кожны баліць». Родители любили всех своих детей, но с особой нежностью относились к новорожденным, «немаўляткам» – детям до года, пока они не научались говорить и ходить.
Традиционно основным воспитателем ребенка считалась мать. «Якая матка, такое й дзіцятка». «Ніхто дзецям так не спагадае, як матка радная».
Главной обязанностью матери являлось воспитание детей. «Не тая маці, што нарадзіла, а тая, што ўскарміла». Все мысли и заботы матери были о детях. «Маці сама не з’есць, а дзіце накорміць». «Як дзіця плача, у маткі сэрца з болю скача». Народная мудрость является подтверждением этому: «Пры сонейку цепла, пры маці добра».
С момента рождения дети находились под присмотром матери. Мальчиков она опекала до 14–16 лет, пока они не становились помощниками по хозяйству. С малых лет мать приучала дочку к ведению домашних дел: учила готовить еду, убирать в доме, шить, вязать, ткать и др., тем самым готовила к будущей семейной жизни, выполнению основной функции женщины – материнству.
Сына, как будущего работника, хозяина, главы дома, мать с детства приучала заботиться о других членах семьи, выполнять более тяжелую и сложную работу, принимать самостоятельные решения, проявлять силу духа, физическую крепость.
Вместе с тем, истинным авторитетом в семье по праву являлся отец. Он был главный и полноправный хозяин, главный советчик. Все члены семьи, дети и мать, подчинялись отцу. «Бацькоўскае слова дарэмна не гаворыцца». «Свой бацька насварыцца і пашкадуе». «Хлеба не станець – бацька дастанець».
Отец относился к дочери со строгостью. «Бацька не матуля: не пацалуе і не прытуле». Но по традиции в хороших крепких сельских семьях отец заботился о ней, часто в праздники делал подарки. У дочерей отец воспитывал аккуратность, рассудительность, приветливость, сердечность и деликатность.
С малых лет отец воспитывал сыновей как будущих хозяев и работников. Важнейшими качествами, которые воспитывались у мальчиков были трудолюбие, самостоятельность, ответственность.
В крестьянской семье существовало неписаное правило: «Дети во всем должны подчиняться родителям». В большинстве семей распоряжения родителей, особенно отца, не подлежали обсуждению, выполнение их детьми являлось обязательным. Под присмотром и контролем отца дети находились до вступления в брак.
Авторитет бабушек и дедушек был непререкаемым. Они являлись основателями рода, старшими членами семьи, основателями семейных традиций. К мнению бабушек и дедушек прислушивались. К старшему поколению обращались за советом не только дети, но и все члены семьи. Поучительной в этом отношении является белорусская народная сказка «Стары бацька»: «А сыны ўжо барадатыя часта прыходзяць к старэнькаму бацьку пажупіць пра хаждайства ды папытаць старога: калі і дзе што сеяць, як лепш абрабляць поле, як даглядаць цялятак ды ягнятак. Старэнькі ўсе ім скажа, усяму навучыць».
Народная мудрость гласит: «Паважай старэйшых, бо сам стары будзеш», «Пасадзі на печ дзядулю, і цябе ўнукі пасадзяць», «Што кажа стары на глум – бярэ малады на вум».
Уважительное отношение к старшему поколению проявляли прежде всего сами родители. Так, отца или мать в старости забирали к себе и досматривали, по традиции это был младший сын или старшие дочка и сын.
Бабушки и дедушки передавали не только свой богатый трудовой опыт, но и учили детей моральным заповедям:
– нельзя делать того, что осуждают взрослые,
– нельзя не трудиться, если мать и отец трудятся,
– нельзя требовать того, что мать и отец дать не в силах.
«Бабка–повитуха» считалась одним из главных родственников, даже если она не была связана кровным родством своего восприемника. Она обязательно присутствовала на крестинах, при первом купании ребенка, готовила его к исповеди.
Традиционным был обряд крещения детей. Для этого выбирали крестных, которые наряду с родителями несли всю ответственность за воспитание детей. Крестные родители, были даже важнее кровных родителей, ибо отвечали перед всем родом за воспитание своего крестника. Крестный брал ребенка с собой в церковь, мастерил игрушки, брал на рыбалку, в лес, на сенокос. В свою очередь дети обязаны во всем слушаться своих крестных.
Каждый ребенок обязательно носил крестик. Детей водили на все религиозные праздники в церковь, а у особо верующих и в другие дни. Если ребенок зевал, то ему крестили рот. Молитвам обучали с 4–6 лет. Вначале это был «Отче наш», а затем и более сложные молитвы.
Отношения с соседями чаще всего были доброжелательными. «Бліжняга суседа пасадзі ўперадзе ўсіх». «Бліжні сябра лепш двух дальніх». «Чаго сабе жадаеш, таго і суседу». Детей учили уважительному отношению к соседям, показывая своим примером: «Суседька–лебедка».
У белорусов издревле существовал такой обычай: если дети оставались без родителей, их брали на воспитание в свои семьи родственники, соседи, сельчане. «Хто не любіць чужых дзяцей, той ніколі не ўзгадае ўласных – народжаныя дзеці будуць паміраць у раннім узросце».
Традиционными были формы обращения друг к другу семье. Маленьких детей обычно называли ласково: «А дзіцятачка ты мае роднае», «Мае сонейка», «Мая ластаўка», «Мая кветачка», «Мой сыночак». Использовали в речи уменьшительно–ласкательные суффиксы: Манечка, Степочка и др. В свою очередь дети так обращались к взрослым: «Родна матачка», «Бабулька мая, галубка мая!» и др.
К родителям, бабушкам и дедушкам дети обращались на «вы». Это рассматривалось как знак уважения. «Вы матуля», «Вы тата, татка», «Вы бабуля», «Вы дзядуля».
Считалось, что обращение детей к взрослым на «ты», является проявлением грубости, неуважительного отношения. Кроме того, описывая традиции воспитания в белорусской деревне, Л. В. Ракава пишет о таких правилах культуры общения для детей:
– уступать один другому, если поссорились,
– не жаловаться друг на друга («пабіліся – памірыліся»),
– в присутствии взрослых разговаривать тихо, не кричать,
– не вмешиваться в разговор взрослых,
– если возникает необходимость обратиться с вопросом к взрослому, то необходимо дождаться конца разговора,
– входя в дом или выходя (у чужих людей) закрывать двери тихо, не стучать,
– не размахивать руками во время разговора,
– не разговаривать во время еды,
– здороваться с каждым, даже незнакомым человеком.
Воспитание детей в труде традиционно для белорусов. Нередко роды проходили прямо в поле и, перерезав пуповину серпом, женщина относила младенца домой прямо в подоле, а затем нередко возвращалась, чтобы подоить корову. Новорожденных брали с собой на работу, подвешивали люльку к дереву, занавесив ее от мошкары, время от времени покачивая.
В народе поощрялось раннее приучение детей к труду, считалось, что все должны трудиться. С 5 лет девочки заботились о младших братьях и сестрах, становились няньками, а мальчики с 7 лет пастушками. С малых лет детей приучали к уходу за животными и растениями. Вначале маленькие дети кормили цыплят, ягнят, а постарше телят, жеребят. Почти в каждом деревенском доме держали кошку, была собака. Все это позволяло развивать у детей чувство человечности, проявлять гуманность к окружающим.
В. В. Чечет отмечает такие трудовые традиции белорусов:
– восприятие труда как жизненной необходимости,
– включение в труд в форме игры с 5–6 лет,
– освоение детьми правил ведения сельскохозяйственных работ через характерные для белорусов праздники календарно–обрядового цикла,
– выполнение большинства видов работ совместно с родителями и под их непосредственным наблюдением и руководством.
Труд у белорусов рассматривается как первое, главное направление в воспитательной системе, а также основное средство воспитания детей. «Дзетачка спі, а дзела помні». «Праца не паганіць чалавека, а корміць і поіць». «Без працы не будзе дзецям шчасце». Критерием высоконравственного поведения является добросовестное отношение к труду. «Не той харош, кто прыгож, а той харош, хто для дзела гож». Родители ценили детский труд, терпеливо, с пониманием относились к тем или иным промахам, понимали, что труду необходимо учиться и это дело не одного дня.
Для белорусов характерным является культ предков, ибо после смерти они оставались для детей заступниками и жили в доме в образах духов и домовых. Эта традиция находила отражение в следующем:
– гордость за дела предшественников,
– легенды и воспоминания,
– сохранение семейных реликвий (икон, орудий труда – прялки, веретена, предметов быта – ручников и др.),
– поминание, существовал обычай в честь умершего посадить дерево или давать его имя новорожденным,
– приобщение детей к обряду «Деды», наведывание могил.
Проживая в многопоколенной семье, дети хорошо знали своих предков (место жительства, род занятий, степень родства, чем прославили свой род). Их жизнь была примером для детей.
Воспитание глубокой благодарности родителям – одна из народных традиций в семейном воспитании. «Няма лепшага друга, як родная маці». «Маміна крыло і ў мароз цеплае». «Бацька памрэ, то палавіна сіраты, а як маці памрэ, то цэлая сірата». «Шануй бацьку з маткаю: другіх не знойдзеш». «Добрае дзіця бацькоў думкі адгадвае». «Няма такіх крамачак, дзе б прадавалі мамачак».
У белорусского народа осуждается неблагодарность детей своим родителям. «Датуль матка міла, пакуль ножкі мыла». «Хай таму дзіцятку язык адваліцца, калі на людзях бацьку няславіць». «Як бацькі кормяць дзяцей, то дзеці скачуць, а як бацькі на дзіцячым хлебе, то плачуць». «Хто бацьку шануе, той і дзецям добрую долю гатуе».
Таким образом, сохранение и возрождение народных белорусских традиций воспитания детей в семье, является, на наш взгляд, необходимым. Это позволит обратиться к нашим корням и тем самым обогатить процесс разностороннего развития ребенка. Однако не следует забывать, что именно дошкольное учреждение является инициатором в изучении и использовании современными белорусскими семьями того богатейшего опыта, который достался нам в наследство.
Литература
1. Жлоба, С. П. Народная педагогика Полесья: монография / С. П. Жлоба. – Брест: Изд–во БрГУ,2002. – 328 с.
2. Ожегов, С. И. Словарь русского языка: Ок. 53 000 слов / С. И. Ожегов; Под общ. ред. проф. Л. И. Скворцова. – 24–е изд., испр. – М.: ООО «Издательство «Мир и Образование»,2005. – 1200 с.
3. Работаем по программе «Пралеска»: пособие для педагогов и руководящих кадров учреждений, обеспеч. получение дошкольного образования, с русским языком обучения / Е. А. Панько [и др.]. – Минск: НИО; Аверсэв,2007. – 304 с.
4. Ракава, Л. З гісторыі беларускай сям’і / Л. Ракава // Роднае слова. – 1997. – №6. – С. 172–181.
5. Ракава, Л. В. Традыцыі сямейнага выхавання ў беларускай весцы / Л. В. Ракава. – Мінск: Ураджай, 2000. – 111 с.
6. Чэчат, В. В. Педагогіка сямейнага выхавання (тэарэтыка –метадалагічны аспект) / В. В. Чэчат. – Мінск: Нацыянальны інстытут адукацыі, 1995. – 195 с.
.jpg)
«Мама, давай пагуляем!». Пагадзіцеся, вы чулі гэтую фразу далёка не адзін раз. Пасля яе, міжволі адмахваючыся, спасылаліся на занятасць хатнімі справамі або працай. Дзіця пакрыўджана надзімала губкі, а вы, даўшы яму ў рукі свой мабільны, маглі выйграць для сябе яшчэ трохі часу.
Адзін з галоўных міфаў, што лунае паміж матулі, аб тым, што для гульні з дзецьмі абавязкова неабходна спецыяльнае абсталяванне і падрыхтоўка; дарагія, яркія цацкі, навінкі гульняў, якія мітусяцца на экранах ТБ. Гэта зойме шмат часу – міф нумар два.
На самай справе, існуе нямала гульняў, якія не патрабуюць ад вас спецыяльных часовых і грашовых затрат (вы можаце гуляць, нават рыхтуючы вячэру).
Сёння мы разгледзім тыя з іх, якія накіраваны на маўленчае развіццё дзіцяці.
Развіццё мовы – гэта не толькі фарміраванне правільнага гукавымаўлення, але і фанематычнага слыху (уменні адрозніваць маўленчыя гукі), граматычнага ладу мовы (у дзяцей часта назіраюцца такія памылкі: «прыгожая» твар, шмат «дрэва»). Гэта і пастаяннае ўзбагачэнне слоўнікавага запасу (напрыклад, дзеці рэдка выкарыстоўваюць у сваёй мове прыметнікі); развіццё звязнай мовы (часта дзеці не могуць расказаць бацькам аб праведзеным у дзіцячым садзе дне, паходзе ў лес і інш.).
Прапаную вам гульні, якія дапамогуць фарміраванню ў вашага дзіцяці ўмення прыгожа, паслядоўна і складна выказваць свае думкі,выкарыстоўваючы максімальна дакладныя для пэўнай сітуацыі словы.
Гульні на кухні
«Хто больш назаве слоў».
Зрабіце з дзіцем своеасаблівае спаборніцтва: хто больш назаве слоў, вынятых, напрыклад, з баршчу (буракі, морква, бульба, цыбуля ...), з кухоннай шафы (каструля, друшляк, патэльня...). Прыдумайце прыз, заслужыць які ваша дзіця сапраўды захоча. Але не перастарайцеся! Памятаеце, што ваша мэта ў гульні – не перамагчы, а навучыць.
«Пачастунак».
Успомніце любімыя салодкія прысмакі і «пачастуйце» адзін аднаго. Дзіця называе «смачнае» слова і «кладзе» яго вам на далоньку, затым вы яму (цукерка, марожанае, і гэтак далей...). Можна пагуляць у кіслыя, салёныя, горкія словы.
«Сокавыціскалка».
Прыгатуем з яблыкаў сок. Як ён будзе называцца? (яблычны). З груш, сліў, морквы, лімона, апельсіна? І наадварот: апельсінавы сок з чаго?
«Адзін і шмат».
Дарослы называе адзін прадмет, а дзіця шмат. Напрыклад: кубак – кубкі, стол – сталы, крэсла – крэслы.
«Хто больш ведае».
Гульня-спаборніцтва – хто больш назаве, як можна выкарыстоўваць прадмет. Напрыклад, «Шклянку. Хто больш прыдумае, як і для чаго яго можна выкарыстоўваць?». Магчымыя адказы: піць чай, паліваць кветкі, вымяраць крупы, накрываць расаду, ставіць алоўкі... .
Гульні ў ваннай
«Вадапой».
Дарослы расстаўляе ў ванне пустыя колбачкамі рознага памеру, адзяе шланг на кран і ўключае ваду. Дзіця напаўняе ёмкасці вадой са шланга. Для таго каб яму было цікава, можна сказаць, што ў ваннай знаходзяцца не проста місачкі, а паілкі для розных жывёл і птушак, у маленькіх звяркоў (мышкі, хамячка, зайчыка) — маленькія, а ў вялікіх (слана, мядзведзя, насарога) — вялікія.
«Літаралоў».
Неабходныя атрыбуты – магнітныя літары, вуда з магнітам, але можна проста выкарыстоўваць рукі. Удзельнікі па чарзе вылоўліваюць літару з вады, называюць гук, які яна абазначае. Калі гук апынуўся галосным – праспевываюць яго: А-А-А..., прыдумваюць слова, якое пачынаецца на гэты гук. Калі гук зычны – прамаўляюць чыстагаворку з ім. Напрыклад, ла-ла-ла – пчала, або паскладаней ла-ла-ла – вострая ігла, або ла-ла-ла – Маша ваду разліла.
Гульні па дарозе з дзіцячага садка (у дзіцячы сад)
«Хто самы уважлівы?»
«Будзем называць прадметы, каля якіх мы праходзім; а яшчэ абавязкова пакажам – якія яны. Вось паштовая скрыня – яна сіняя. А вось кошка – яна пухнатая». Можна называць словы па чарзе.
«Жоўты, чырвоны, блакітны»
Прапануйце дзіцяці называць прадметы пэўнага колеру. Напрыклад, толькі чырвоныя прадметы, якія ёсць навокал. Калі дзіця будзе называць і паказваць вам іх, пераходзьце да вывучэння іншых колераў. Гэтак жа можна адпрацаваць успрыманне памеру.
«Пераблытаніца»
Жылі-былі словы. Яны весяліліся, гулялі, танцавалі і не заўважылі, што ў іх нешта пераблыталася. Дапамажы словам вярнуць свой ранейшы выгляд: кашок (кошка), дава (вада), ватра (трава).
Гульні ў вольную хвілінку
«Цудоўны мяшочак»
Для гульні неабходныя: палатняны мяшочак і невялікія цацкі. У пачатку гульні дзіця правільна называе кожны прадмет. Затым усе цацкі складаюцца ў мяшочак і змешваюцца. Дзіцяці прапануецца на вобмацак адгадаць цацку; назваць яе (Зайчык); скласці з гэтым словам словазлучэнне (Зайчык (які?) белы, пухнаты...) або сказ (Даўгувухі зайчык скача на лясной палянцы).
«Жаба»
Вылучэнне гука з шэрагу іншых гукаў. Напрыклад, гук [А]. Будзеш скакаць, як жаба, калі пачуеш гук [А], на іншыя гукі апускаеш нізка рукі. Дарослы называе гукі (а, у, а, і, э...), а дзіця падскоквае, калі пачуе зададзены гук. Гульню можна праводзіць на гук, які дзіця вучыцца гаварыць
«Назаві тры прадметы»
«Я назаву адно слова, напрыклад, мэбля, а ты назавеш тры словы, якія можна назваць адным словам «мэбля» (стол, крэсла, ложак). У гэтай гульні дзіця вучыцца абагульняць тры паняцці да аднаго слова і наадварот. Напрыклад, дарослы называе: «Маліна, клубніцы, парэчка», а дзіця адказвае: «Ягады». Прыклады абагульняючых слоў: кветкі, ягады, дрэвы, галаўныя ўборы, адзенне, абутак, электрапрыборы і г. д.
Гульні для дзяцей у дарозе
«Пагуляем у словы!».
Гэта папулярная і карысная гульня. Усе называюць словы па-чарзе. Трэба назваць слова на літару, на якую скончылася папярэдняе слова . Гэта аналаг гульні “у гарада». Потым гульню можна ўскладняць, называць толькі жывёл, або толькі ежу і т. п.
«Насарог».
Насарог павінен усё рабіць на адзін гук. Напрыклад, сёння гук "ш": насарог носіць шкарпэткі, шапку, шалік, любіць есці шакалад і г.д.
«Скажы наадварот».
Дарослы называе слова, а дзіця адказвае словам, процілеглым па сэнсе –антонім (дабро-зло, цёмна-светла, мяккі-цвёрды і г.д.).
«Скажы па-іншаму».
Успомні і назаві словы, падобныя па сэнсу на тое слова, якое названа. Дарослы прапануе, напрыклад, слова «вялікі». Дзіця называе словы-сінонімы: велізарны, вялізны, гіганцкі («мокры» - сыры, вільготны і г. д.).
«А гэта, якім бывае?»
Па чарзе падбіраюцца прыкметы, хто больш не зможа прыдумаць – прайграў (напрыклад, кошка бывае пухнатая, галодная, рыжая і г.д.).
«Што бывае?»
Гульня, зваротная папярэдняй. Называем, хто(што) можа мець дадзеную прыкмету (напрыклад, прыгожай можа быць кветка, дзяўчына, малюнак і г. д.)
«Што можна зрабіць?»
Па чарзе называем прадметы (з дрэва – стол, крэсла, палка і г. д..).
«З чаго зроблены гэты прадмет?»
Зваротная папярэдняй гульні. Дарослы называе рэч, а дзіця гаворыць, з чаго яна зроблена (стол – з дрэва –дзеравянны , дом – з каменя- каменны, кніга – з паперы - папяровая і т. п.).
Літаратура:
Барбара Радзивилл
Королева польская и великая княгиня литовская, наследница владений Гаштольдов. Жена Станислава Гаштольда, а затем великого князя литовского и короля польского Сигизмунда II Августа. Её называли белорусской средневековой Джульеттой. Барбара Радзивилл стала героиней многих легенд, в которых выступает в образе Черной дамы, а истории романтической любви Барбары и Сигизмунда посвящены многочисленные художественные произведения.
Лев Сапега
Государственный и военный деятель, гетман Великого княжества Литовского и Речи Посполитой, дипломат, мыслитель. Один из главных создателей Статута ВКЛ (1588 г.) – выдающегося памятника правовой и политической мысли, по сути первой конституции в Европе.
Франциск Скорина
Родился в Полоцке в 1486 году. Белорусский и восточнославянский первопечатник. Перевел на белорусский язык и издал 23 книги Библии, первую – в 1517 году.
Кирилл Туровский
Церковный деятель и писатель Древней Руси. Став епископом Турова, прославился как писатель и проповедник. Канонизирован Русской православной церковью в лике святителя, память совершается: 28 апреля и 4 июня
.jpg)
Святая Евфросиния
Полоцкая княжна. Родилась в XII веке. Стала монашкой в 12 лет и провела жизнь, помогая бедным и строя церкви и монастыри по всей Беларуси. Умерла во время паломничества в Иерусалим, её мощи возвращены в Беларусь в 1910 году. Причислена к лику святых, почитается как покровительница, небесная заступница земли белорусской.
Тадеуш Костюшко
Тадеуш Костюшко, родившийся в Беларуси в 1746 году, является национальным героем Беларуси, Америки и Польши. Был руководителем национально-освободительного восстания 1794 года в Речи Посполитой, принимал участие в войне за независимость США.
Иван (Ян) Черский
Крупный ученый-географ, геолог, знаменитый исследователь Сибири, именем которого назван целый ряд географических объектов. Родился в имении Сволна Витебской губернии в 1845 году.
Николай Судзиловский (Николас Руссель)
Этнограф, географ, химик, биолог, врач-генетик, революционер-народник, первый президент сената Гавайских островов. Родился в 1850 г. в Могилёве в обедневшей дворянской семье. C 1892 года жил на Гавайях, где отстаивал права коренных жителей.
Александр Чижевский
Родился в Гродненской области в 1897 году. Признанный ученый, изучавший биологическое воздействие солнца и вселенной, в том числе соотношение солнечной активности с периодами войн в истории человечества.
Софья Ковалевская
Первая в мире женщина-профессор математики происходит из шляхетского белорусского рода. Детство провела в имении Палибино Витебской губернии, а в 18 лет вступила в фиктивный брак, чтобы уехать за границу и заниматься наукой. Труды Ковалевской посвящены математическому анализу, механике, астрономии.
Павел Сухой
Авиаконструктор, изобретатель, один из создателей реактивной и сверхзвуковой авиации, автор полусотни оригинальных конструкций самолетов, более тридцати из которых были построены и испытаны. Родился в 1895 г. в городе Глубокое Витебской области.
Михаил Высоцкий
Выдающийся ученый и конструктор, под руководством которого создавались лучшие автомобили МАЗ, на протяжении десятилетий генеральный конструктор по автомобильной технике Беларуси. Автор 134 изобретений и 17 патентов. Герой Беларуси (2006). Родился в д. Семежево Минской области (1928).
Пётр Климук
Пётр Климук, первый белорусский космонавт, ученый в области технических наук, дважды Герой Советского Союза. Родился в д. Комаровка Брестского р-на в 1942 году. Осуществил три полета в составе экипажей космических кораблей и орбитальных комплексов, провел в космосе 78,76 суток.
Владимир Ковалёнок
Владимир Ковалёнок, белорусский космонавт, ученый в области военных наук, дважды Герой Советского Союза. Родился в д. Белое Минской области в 1942 году. Осуществил три полета в космос в качестве командира экипажа, провел в космосе 216,38 суток, в т.ч. в открытом космосе 2,3 часа.
Марк Шагал
Родился в 1887 году в Витебске. Самый знаменитый уроженец Беларуси, известный во всем мире как классик авангарда в изобразительном искусстве.
Наполеон Орда
Художник, композитор, уроженец д. Вороцевичи Пинского уезда. Создал более тысячи эскизов сооружений Беларуси, Литвы, Польши, Франции, которые являются ценнейшим источником для историков архитектуры и реставраторов Европы. В 2007 году 200-летие со дня рождения Н. Орды было включено в календарь памятных дат ЮНЕСКО.
Иван Хруцкий
Родился в местечке Ула Лепельского уезда Витебской губернии. Выдающийся художник, разработавший собственный тип натюрморта в сочетании с портретом. 200-летие со дня рождения Ивана Хруцкого в 2010 году было в календаре памятных дат ЮНЕСКО.
Луис Барт Майер
Родился в Минске в 1885 году. Кинематографист Луис Барт Майер наиболее известен как один из основателей голливудской киностудии "Метро-Голдвин-Майер", а также американской Академии кинематографических искусств и наук. Именно Майер предложил ежегодно вручать ставшую знаменитой премию "Оскар".
Винцент Дунин-Марцинкевич
Писатель, основатель новой белорусской литературы и профессиональной драматургии, создатель первого белорусского театрального коллектива, актер. В 2008 году 200-летие со дня рождения В. Дунина-Марцинкевича было включено в календарь памятных дат ЮНЕСКО.
Анатолий Клышко
Белорусский прозаик, журналист, критик, переводчик, педагог. Заслуженный деятель культуры РеспубликиБеларусь. Член Союза писателей СССР (1960). Автор белорусского букваря (1969, 40 изданий)
Якуб Колас
(настоящее имя и фамилия Константин Михайлович Мицкевич)белорусский советский писатель. Один из классиков и основоположников новой белорусской литературы. Народный поэт Белорусской ССР (1926). Академик АН Белорусской ССР (1928). Член СП СССР (1934). Заслуженный деятель науки Белорусской ССР (1944). Член ВКП(б) с 1945 года.
Янка Купала
(настоящее имя Иван Доминикович Луцевичбелорусский поэт, драматург, публицист. Классик белорусской литературы. Народный поэт БССР (1925). Академик АН БССР (1928) и АН УССР (1929). Лауреат Сталинской премии первой степени (1941).
Михаил Савицкий
Народный художник Беларуси, автор около 200 полотен, создатель уникальной серии картин "Цифры на сердце", посвященной узникам концлагерей. Многие работы Михаила Савицкого получили мировую известность. Родился в д. Звенячи Витебской области (1922). Герой Беларуси (2006).
Василь Быков
Быков Василий Владимирович, белорусский прозаик, драматург, публицист. Родился в 1924 году в д. Бычки Витебской области. Народный писатель Беларуси (1980). В 1990 – 1993 гг. президент объединения белорусов мира "Бацькаўшчына".
Владимир Мулявин
Яркий исполнитель, композитор и аранжировщик, собиратель белорусского фольклора, создатель легендарного ансамбля "Песняры" (1970). Народный артист БССР и СССР, кавалер ордена Франциска Скорины (2001). Имя Владимира Мулявина, ставшего белорусом по духу, а не по рождению, увековечено на Аллее звезд в Москве (2001) и столице "Славянского базара" Витебске.
_%D0%90%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%93%D0%BE%D1%88%D0%BA%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87.jpg)
Иосиф Гошкевич
Дипломат, ученый-востоковед, путешественник, первый консул Российской Империи в Японии и автор первого в мире японско-русского словаря. Именем Гошкевича названы описанные им виды насекомых и залив в Северной Корее (Чосанман). Родился в 1814 г. в Речицком уезде (Гомельская область). 200-летие со дня рождения И.Гошкевича включено в календарь памятных дат ЮНЕСКО на 2014-2015 гг.
Михаил Клеофас Огинский
Дипломат, политический деятель, участник восстания под руководством Костюшко, талантливый композитор. Знаменитый полонез "Прощание с Родиной" он написал в родовой усадьбе Огинских в Залесье (Гродненская область). 250-летие со дня рождения М. К. Огинского включено в календарь памятных дат ЮНЕСКО на 2014-2015 гг.
Ольга Корбут
Легендарная гимнастка завоевала 4 золотые олимпийские медали, три из них – на олимпийских играх в Мюнхене (1972). В 1972 году признана лучшей спортсменкой мира.
Виталий Щербо
Чемпион XXV Олимпийских игр (1992, Испания). Бронзовый призер XXVI Олимпийских игр (1996, США). 14-кратный чемпион мира, 10-кратный чемпион Европы. Победитель игр доброй воли (1990, США). Чемпион Универсиад (1993, 1995). Лучший спортсмен мира за 10-летие (1991–2000).
Максим Мирный
Максим Мирный – самый известный теннисист Беларуси, который завоевал серию международных наград в парном разряде и вывел белорусскую сборную на лучшее место за всю ее историю на Кубке Дэвиса.
Виктория Азаренко
Знаменитая белорусская теннисистка, победительница крупнейших мировых турниров, олимпийская чемпионка. В январе 2012 года Виктория Азаренко впервые в карьере возглавила рейтинг Женской теннисной ассоциации (WTA). На Олимпиаде-2012 в Лондоне завоевала золото в миксте (в паре с Максимом Мирным) и бронзу в одиночном разряде. .jpg&container=blogger&gadget=a&rewriteMime=image%2F*)
Дарья Домрачева
Трехкратная чемпионка Олимпийских игр в Сочи (2014) в гонке преследования, идивидуальной гонке на 15 км, масс-старте (12,5 км), бронзовый призер Олимпийских игр в Ванкувере (2010) в индивидуальной гонке на 15 км. По версии премии Biathlon Award белорусская спортсменка названа лучшей биатлонисткой 2010 года.
Арнамент, вядома, з'яўляецца распаўсюджанай формай выражэння культуры шмалткіх народаў.
Беларускі народны арнамент вельмі разнастайны, каларытны, і вядомы далёка за межамі нашай краіны. Яго вывучэнне пачалося аж з 19 стагоддзя, і працягваецца па сенняшні час. Многія навукоўцы працуюць над ракрыццем сэнсу арнаментаў і іх спалучэнняў, а таксама іх сістэматызацыяй.
Беларускі арнамент можна падзяліць на тры асноўных катэгорыі:
геаметрычны - арнаментыка якога складаецца з прамых ліній, а таксама геаметрычных фігур - прамавугольнікаў, квадратаў, ромбаў і інш;
раслінны - створаны на аснове малюнкаў раслін, лісця, кветак ці пладоў;
жывёльны - які ўключае ў сябе выявы жывёл і птушак.
Першапачаткова арнамент у нашых продкаў сустракаўся на святочнай вопратцы, якая з'яўлялася адлюстраваннем своеасаблівай народнай культуры. Значным можна лічыць выкарыстанне асобных арнаментальных матываў у вырабе вядомых слуцкіх паясоў. І фактычна ўсе рэчы, якія ўпрыгожаны народным беларускім арнаментам, несумненна з'яўляюцца высокамастацкімі творамі.
Прапануем Вашай увазе Азбуку беларускага арнаменту, у якой мы сабралі некаторыя арнаменты з іх тлумачэннем.
Кожны ўзор – гэта сімвал – ураджаю, працы, шчасця, святаў, павагі да продкаў, кахання, любві. Беларускі арнамент захаваў у сабе старажытную язычніцкую культуру і міфалогію. Шматлікія ўзоры прысвечаныя беларускім язычніцкім багам – Ярыле, Ладзе, Жыжалю, Маці-Зямлі. Калі вышывальшчыца ці ткачыха аздабляла такімі ўзорамі сваю працу – гэта азначала тое, што яна звярталася за дапамогай да гэтых багоў.
Былі таксама арнаменты прысвечаныя і святам такім, як Купалле, Каляды, Дзяды і іншыя. Цікава, яшчэ і тое, што ва ўяўленнях беларусаў гэта не пярэчыла хрысціянскай веры. Рушнік з такім арнаментам мог быць ахвяраваны ў царкву і ёю прыняты. Асноўныя матывы У беласкім арнаменце можна вылучыць некалькі асноўных матываў. Вобразы ўраджаю і ўрадлівасці. Галоўнай крыніцай існавання людзей на зямлі былі жывёлагадоўля і земляробства. Іх адлюстраванне – сімвал багацця і дабрабыту. Тут мы знойдзем вобраз Ярылы-Юрая, бога ўрадлівасці і жыццёвых сіл прыроды, якога прасілі аб добрым ураджаі ці ягонага хрысціянскага двайніка Юрыя. вобразы Жыценя, Жытняй бабы, Спарыша, Рая, Багача (ці дажынкавага снопу), Палявіка, Дажджа, Вялікага Сонца, Маці Зямлі-Карміцелькі, і канешне, Хлеба, як сімвалу дастатка і дабрабыту.
вобраз Сонца
вобраз Зямлі-Карміцелькі
вобраз Ярылы-Юрая
Вобразы маці.У тканым і вышываным арнаментах вобраз Маці сустракаецца ў трох варыянтах: у выглядзе жаночай фігуры, у выглядзе абмаляванай гірляндаю зоркі і у выглядзе схематычнага дрэва. Нярэдка вобраз суправаджаўся сімваламі сонца, месяца, агню, ветру, што падкрэслівала раўназначнасць гэтых вобразаў.
вобраз Маці-Радзіцельніцы
вобраз Агню Вобразы роднай Беларусі.
Звычайна гэта быў узор скампанаваны з квадратаў і кругоў, што сімвалізавала сонца і зямлю. Існавалі таксама матывы ракі (папярэчныя палосы, якія нагадваюць рабізну на вадзе), вады (быццам кругі на вадзе, але складзеныя з прамавугольных кірпічыкаў), лесу, дубровы (звычайна некалькі радоў пазнальных матываў магутных дрэваў), поле, лугу (кветкі ўсіх магчымых колераў), жывёлаў, птушак.
вобраз Роднай Беларусі
вобраз Дрэва
Вобразы святаў. Вялікдзень, Купалле, Каляды, Масленіца і шмат іншых святаў знайшлі сваё адлюстраванне ў арнаментах. Выкарыстанне ручнікоў, абрусаў і іншых твораў у такія дні з такімі ўзорамі было звязана з магіяй, адмысловымі рытуаламі.
Вобразы яднання песень і кветак, мелодыі і арнаменту. Гэтыя дзіўныя на першы погляд вобразы звязаныя з любоўю беларусаў да песень і музыкі, са звычкай пець пад час працы і адпачынку. Часцей за ўсё майстрыхі звязвалі вобраз музыкі з рознымі карункавымі вырабамі ці з выявалі кветак і птушак.
вобраз Песні Вобразы язычніцкай міфалогіі. Галоўныя вобразы тут – Бог Сонца і Багіня Маці-Зямля, бо яны нарадзілі людзей і ўсю прыроду, па вераваннях старажытных славянаў. Але не былі забытыя і іншыя богі і увасабленні прыроды, такія як Дамавік, Палявік, Вадзянік, Лесавік. Вобразы кахання. Тут былі сумныя вобразы жаночай долі, русалкі (апошняя досыць умоўная ўвыглядзе букета кветак) і даволі гарэзлівыя вобразы фізічнай блізкасці мужчыны і жанчыны. Распаўсюджаным арнаментам была дзяучына з поднятымі рукамі, якая трымае каласы і кветкі – Лада, багіня кахання і прыгажосці. вобраз Кахання Вобразы чалавека, сям’і, дзяржавы.
Сімвал чалавека васьміканцовая зорка – адзін з самых пашыраных сімвалаў у беларусаў. Бярозка ці рабіна – вобраз дзяўчыны, клён (явар) – хлопца. Сям’я – чатыры крыжападобна спалучаныя разеткі, нярэдка ў арнаментальнай аблямоўцы. вобраз Моцнай Дзяржавы, Сям'і вобраз Чалавека Вобразы веры. Перш за ўсё гэта сімвалы продкаў.
На Беларусі заўсёды шанавалі дзядоў, перад памерлымі не было страху, пабачыць іх у сне не лічылася дрэннай прыкметай – наадварот – у іх прасілі дапамогі, рады, іх запрашалі на сямейныя святы. Сімвал агульнага продка – два перакрыжаваных прамавугольніка, унутры – маленькі крыжык. Сімвал роднага дзеда – крыж з чатырох квадратаў. Акрамя гэтых сімвалаў у арнаментах беларусаў можна знайсці ўзоры душы (васьміканцовая разетка са скругленымі канцамі), узоры гаданняў, мараў, надзей.
Абрады-сукупнасць традыцыйных умоўных дзеянняў, што сімвалічна выражаюць і замацоўваюць адносіны людзей да прыроды і паміж сабой, іх паводзены ў важных жыццёвых сітуацыях, якія сістэматычна паўтараюцца. Абрады — састаўная частка традыцыйна- бытавой культуры народа. Утрымліваюць у сабе элементы песеннага, харэаграфічнага, драматычнага, дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва. Зарадзіліся ў першабытным грамадстве, калі людзі імкнуліся заклінаннямі ўздзейнічаць на незразумелыя з’явы прыроды.Абрады былі звязаны з гаспадарчай дзейнасцю, бытавымі ўмовамі, грамадскімі адносінамі і падзяляліся на каляндарна-вытворчыя (земляробчыя, паляўнічыя, жывёла гадоўчыя, рыбалоўныя), сямейна-бытавыя (вясельныя, радзіныя, пахавальныя), грамадскія і царкоўныя.
Болыпасць беларускіх абрадаў старажытнага паходжання ўзніклі на агульнай усходне-славянскай глебе. Старажытная абраднасць ляжыць у аснове калядавання, масленіцы, шчадравання, абрадаў купальскай ночы і інш. Многія абрады звязаны з культам продкаў (дзяды, радаўніца), расліннасці.
Асаблівасць беларускіх абрадаў — перапляценне ў іх аграрна-бытавых, язычніцкіх і хрысціянскіх элементаў. Царква імкнулася забараніць народныя абрады або прыстасаваць іх да патрэб рэлігійнага культу, асобным абрадам вяселля, радзін, пахавання і інш.. Надаць рэлігійны змест. Абрады ў аснове сваёй захавалі народную спецыфіку і нацыянальны каларыт, суправаджаемыя песнямі, танцамі, замовамі, карагодамі, пераапрананнямі (каза, жораў, дзед і інш.). У іх прысутнічаюць элементы тэатральнага дзеяння. 3 імі звязана сялянска-абрадавая паэзія.
3 цягам часу абрады страцілі першапачатковае значэнне, роля рэлігійных элементаў у іх паступова змяншалася, яны пераходзілі ў разрад гульняў, святочных забаў і захоўваліся пераважна ў вёсцы.
Абрады зямельныя. Цыкал замацованных звычаямі ўмоўных сімвалічных дзеянняў, звязаных з працоўным годам земляроба. Узніклі ў першабытнам грамадстве ў перыяд развіцця земляробства. У сувязі з пастаяннай паўторнасцю сельскагаспадарчых работ і прыстасованасцю іх да пэўных дат або перыядаў земляробчыя абрады прынята называць каляндарнымі. Падзяляюцца на зімовыя — звязаны са святкаваннем каляд, масленіцы, грамніц; вясновыя — гуканне вясны, першы выхад у поле; летнія — звязаны са святкаваннем купалля, зажынак, дажынак; восеньскія — са святкаваннем спаса, багача, пакроваў. Яны напоўнены песнямі, танцамі, шуткамі. Народныя традыцыі надавалі ім сваеасаблівы каларыт і нацыянальную спецывіку.
Многія элементы ў земляробчых абрадах страцілі ранейшае значэнне, бо менш звязаны з вытворчымі працэсамі, элементы міфалогіі ператварыліся ў сімвалы, характэрныя для гульняў. Новы змест і новае афармленне набылі традыцыйныя народныя абрады пачатку і заканчэння веснавых палявых работ. На змену традыцыйнай масленіцы прыйшлі Свята зімы, Праводзіны зімы.
Святы - сукупнасць звычаяў і абрадаў. Узніклі ў першабытнам грамадстве. Былі звязаны з каляндарным (гуканне выясны, грамніцы) ці зямельнымі цыкламі. Падзяляюцца на рэлігійныя, сінкрэтычныя і безрэлігійныя. Рэлігійныя святы — царкоўныя, у прыватрасці хрысціянскія (раство Хрыстова). Сінкрэтычнымі святамі (мелі рэлігійныя і безрэлігійныя элементы) былі традыцыйныя каляндарная народныя святы (каляды, масленіца, купалле і інш.). Да безрэлігійнай часткі народных свят належылі шматлікія гульні, асабліва на каляды, масленіцу, купалле. У час народных свят спявалі народна-каляндарныя і сямейныя песні, выконвалі творы народнай харэаграфіі. У народна-каляндарных святах, асабліва ў калядах, ёсць элемент Народнага тэатра, а рэлігійныя элементы звязаны са старажытна абрадавымі дзеяннямі. Значная частка рэлігійных элементаў з’явілася пад уплывам царквы, якая да народных свят прымыкоўвала хрысціянскія (да каляд раство Хрыстова, да валачобнага свята — Вялікдзень, да купалля — свята Іаана Прадцеча). У другой палове 19 ст.- пачатку 20 ст. роля рэлігійных элементаў у народных святах паступова змяншалася. Некаторыя з іх, асабліва старыя абрадавыя дзеянні, сталі безрэлігійнымі тэатралізаванымі дзеяннямі, святочнай забавай.
Стрэчанне ці грамніцы — гуканне вясны. Гэтае свята ўвабрала ў сябе вобраз зімы і лета ў песенных гуртах, якія спрачаюцца паміж сабой песнямі.
Масленка. Святкуецца на восьмы дзень перад Вялікаднем. Гэта свята пачыналіся запускі, якія заканчвалі калядны мясаед.
Гуканне вясны. Гэтае свята характэрна для Усходней Беларусі. Як і масленкавыя абрады песні і карагоды адбываліся на горках, бо так было бліжэй да неба. Кульмінацыя гэтага свята дасягалася 7 красавіка, калі адбываліся непасрэдна рытуальныя дзеянні і працягваліся да таго моманту, як узаруць поле.
Саракі. Свята прыпадае на 22 сакавіка. Яно адзначае дзень веснавого раўнадзенства. 3 гэтым святам канчаткова прыходзіць вясна.
Камаедзіца. Гэтае свята прыйшло з глыбокай старажытнасці. Адзначаецца перад Звесткаваннем. На гэта свята пакланяліся мядзведзю.
Вялікдзень. Гэтае свята лічыцца найвялікшым каляндарным святам. Яно складае выключную адметнасць, самабытнасць беларускага абрадава-святочнага каляндара.На гэта свята сутракалі Новы Год па сонечнаму календару. Святкавалася ў дзень вяснавога раўнадзенства. Потым стала перасоўным ад 4 красавіка да 8 мая. Апошняя нядзеля перад святам была Вербная нядзеля. У царкву заносілі галінкі вярбы, якія асвяшчалі святой вадой. Потым прынасілі дамоў і з’ядалі па аднаму пухірку, каб абараніцца ад маланкі, а рэшткі вярбы захоўвалі да наступнай Вербніцы.
Наўскі Вялікдзнь. Адзначаўся ў чысты чацвер, як частка агульнакаляндарнай традыцыі ўшанавання дзядоў. Гэтае свята больш вядома пад назвай Радауніца свята ўшанавання памерлых.
Юр’я. Свята адзначалася 5 траўня. На ім ушаноўвалі сімвал парадку, вясны, росквіту прыроды. На лузе дзяўчаты выбіралі самую прыгожую, апраналі яе русалкай і надзявалі ёй вянок, вадзілі вакол яе карагоды і спявалі. На гэтае свята існуе шмат прыказак, прыкмет. Вось адна з іх:» Як дождж на Юр’я, то будзе хлеб у дурня.»
Зялёныя святкі. Свята найвышейшага росквіту прыроды. Вядома пад назвай Сёмухі, Тройцы. Святкуецца гэтае свята на семым і восьмым тыдні пасля Вялікадня. Гэтае свята з’яўляецца гімнам маці-прыродзе.
Купалле. Святкуецца з 6 на 7 ліпеня. Гэтае свята насычана прыгожымі язычніцкімі звычаямі і святкуецца ў гонар летняга сонца звароту. Сутнасць гэтага свята засталася некранутай да нашых дзён. Увасабленнем былі ачышчальныя вогнішчы, ачалавечаны вобраз жанчыны Купалы і нават яго дочкі.
Жніво. Гэтае свята з’яўляецца самым працяглым комплексам рытуалаў. Пачынала святкавацца ад 12 ліпеня да 27 верасня. Жніўныя абрады складалі аснову самай цяжкай працоўнай дзеі.
Пакровы. Адзначалісы ад 14 кастрычніка да 27 кастрычніка. На гэтае свята размярковываліся дні паміж дзяўчатамі, а 27 кастрычніка па надвор’ю меркавалі аб характары будучай жонкі, і называлі гэты час Дзівочым летам. На гэтае свята ў прыродзе адбываўся пераломны момант ад лета да зімы. «Прыйшла Пакрова і пытае, ці да зімы гатова.» Пачынаючы з гэтага свята, моладзь пачынала збірацца на вячоркі, а хатнія справы спраўляліся з песнямі.
Дзяды. Кожны дзень тыдня меў сваё значэнне. Так субота мела быць днём ушанавання дзядоў, усіх памерлых. У гэты дзень кожны павінен быў успомніць лепшыя рысы прашчураў, аддаць ім належную павагу.
Зімовыя святкі. Пачыналіся посля постнай куцці (6 студзеня) і завяршаліся да Вадахрышча (19 студзеня). На гэтае свята адбываліся сапраўдныя тэатралізаваныя беларускія народныя карнавалы.Пачыналіся зімовыя святкі з Каляд (7 студзеня), якія былі ў гонар зімоваго сонцазвароту і каляднага месаеду пасля Піліпаўскага посту. На гэты язычніцкі абрад наслаівалася хрысціянскае свята нараджэнне Хрыстова- свята Раства. Неад’емным рытуалам з’яўляецца ўшанаванне продкаў-дзядоў. Гэтаму прысвячалі тры ўрачыста-шанавальныя куцці: перадкалядная посная, багатая- шчодрая і вадзяная. Гэтая дзея цягнулася ад 25 снежня да 2 студзеня.
.jpg)
